Blockchain in de supply chain: hype or hit?

Zou je als consument extra willen betalen voor cannabis als er een betrouwbare manier zou bestaan om na te gaan waar en onder welke omstandigheden de plant werd geteeld en welke stappen ze heeft ondergaan tot het moment van verkoop? Zou de producent willen betalen om het papierwerk te vereenvoudigen en te rapporteren aan de overheid? Is de overheid niet gebaat met een volledig en betrouwbaar zicht op de supply chain van cannabis? IBM, ontwikkelaar van blockchaintechnologie, heeft een voorstel voor gebruik van blockchain in de cannabis supply chain voorgelegd aan de Canadese provincie British Columbia [1].
Als dit een ver-van-mijn-bedshow is, wat als we cannabis hierboven vervangen door medicijnen? Of door voedsel? Blockchain werd o.a. al ingeschakeld in de supply chains van varkensvlees, vis en koffie [3], maar ook voor non-food producten waarbij verifieerbare oorsprong, verwerking, transport om diverse redenen belangrijk zijn: kwaliteit (bv. hoogtechnologische onderdelen), duurzaamheid en eerlijke handel. Zo is blockchain ook al toegepast in de supply chain van diamanten [3]. Consumenten zijn immers enkel bereid meer te betalen als de duurzaamheid, kwaliteit en eerlijkheid van een product ook ontegensprekelijk kunnen worden aangetoond.
 
Blockchain is een familie van technologieën voor de ontwikkeling en het onderhoud van ‘distributed ledgers’ ofwel gedecentraliseerde, gerepliceerde databases. Belangrijk hierbij is het onderscheid tussen het gebruik van blockchain voor supply chains en voor cryptomunten, waarvan bitcoin de bekendste is. Blockchain voor bitcoin is immers helemaal niet duurzaam, gezien het hoge energiegebruik voor het afhandelen van transacties (‘bitcoin mining’), gebaseerd op een ‘proof-of-work’ consensusmechanisme dat nodig is omdat bitcoin over een publiek netwerk gaat waarin deelnemers vrij kunnen deelnemen. Voor blockchain in een supply chain context gaat het echter om private netwerken waarin deelnemers toelating nodig hebben en het consensusmechanisme gebaseerd is op het veel eenvoudigere ‘proof-of-stake’, met laag energieverbruik. We kunnen dus stellen dat het gebruik van blockchain tot meer duurzame supply chains zal leiden, omdat blockchain de supply chain transparanter zal maken voor de klant, waardoor leveranciers de meerwaarde van hun duurzame supply chain ook beter kunnen ‘verkopen’.
 
Naast een verbeterde traceerbaarheid biedt blockchain een verhoogde visibiliteit op de hele supply chain, met alle bijkomende voordelen. Een belangrijke oorzaak van het ‘bullwhip effect’ in supply chains is immers het ontbreken van volledige info over vraag en aanbod over de gehele supply chain. Een ander belangrijk voordeel is de vereenvoudiging van de administratieve afhandeling. Blockchains laten toe via ‘smart contracts’ vroeger papierwerk te automatiseren zonder menselijke tussenkomst, bijvoorbeeld als een levering plaatsvindt die aan bepaalde voorwaarden voldoet (bv. temperatuur gemeten door slimme sensoren) er automatisch betaling volgt. Ten slotte laten blockchains ook toe virtuele markten voor supply chain capaciteit te creëren, als alternatief voor de directe verkoop van goederen. Die rechten kunnen aan andere afnemers worden verkocht, bij onverwacht lage vraag, of worden aangekocht, bij pieken. Blockchain maakt die virtuele markt betrouwbaar, zonder tussenpersoon en waarbij gevoelige informatie nodig voor het plaatsen van een bod (verwachte vraag, bereidheid tot betalen van elke afnemer) niet met de leverancier en andere afnemers wordt gedeeld.
 
Waar blockchain veel potentieel heeft, moeten we toch op enkele risico’s en nadelen wijzen. Om te beginnen is er de blockchain bubbel, die gestuwd wordt door de bitcoin hype. Er bestaan veel gelijkenissen met de dot.com bubbel van de beginjaren 2000. Zo waren er van de 26.000 blockchainprojecten opgestart in 2016 amper een jaar later nog slechts acht procent lopende [2].
Uit een onderzoek in 2021 [4] over de kennis en het gebruik van blockchain in de supply chains van de Fast Moving Consumer Goods (FCMG) sector, waaraan veertig Europese FMCG-bedrijven deelnamen, concludeerden we dat de kennis over blockchain bij die bedrijven erg laag was, dat slechts drie van de veertig bedrijven op dat moment blockchain gebruikten en dat de meeste bedrijven weinig interesse hadden om blockchain te gaan gebruiken. Hoofdredenen waren de hoge kostprijs (geschat op 100K voor een middelgrote onderneming) en de toegevoegde waarde ten opzichte van bestaande alternatieven als EDI en een centrale database. Er werd bijvoorbeeld meermaals aangehaald dat de verhoogde betrouwbaarheid van blockchain weinig meerwaarde bood aangezien veel FMCG-bedrijven enkel werken op basis van langetermijnrelaties met betrouwbare leveranciers.
 
Die toegevoegde waarde en kostprijs kwamen ook ter sprake tijdens het PICS Supply Chain Café. Daar bracht een van de deelnemers aan dat de puur technische kosten van de blockchaintechnologie voor een middelgrote onderneming veel lager liggen dan 100K, maar dat de kosten voor consultancy de prijs kunnen opdrijven. Die laatste zijn echter afhankelijk van de specifieke situatie en noden van elk bedrijf. Ook werd geopperd dat de automatisering – het vlotte verloop van transacties zonder menselijke tussenkomst (o.a. smart contracting) – wellicht het grootste voordeel is van blockchain ten opzichte van bestaande alternatieven.  
Jeroen Beliën, KU Leuven
Stefan Creemers, IESEG
 
[1] https://supplychaindigital.com/sustainability/canada-urged-ibm-use-blockchain-distribution-legal-cannabis
 
[2] Browne, R. (2017). There were more than 26,000 new blockchain projects last year—Only 8% are still active. Accessed April 19, 2023, http://cnb.cx/2FCWEh3.
 
[3] Babich, V., Hilary, G. (2020). OM Forum—Distributed Ledgers and Operations: What
Operations Management Researchers Should Know About Blockchain Technology, Manufacturing & Service Operations Management, 2020, vol. 22, no. 2, pp. 223–240.
 
[4] McCaddon, S. (2021). The impact and utilization of blockchain on the supply chains of FMCG companies based in Europe. Master’s thesis, KU Leuven, Faculty of Economics and Business.