Nog veel onontgonnen potentieel

Het principe achter blockchain is volgens Klara Paardenkooper eenvoudiger dan veel experts vaak laten uitschijnen. Ze omschrijft het als een gedistribueerde database, die je gedecentraliseerd opslaat. De betrokken partijen stellen een overeenkomst op, die ze met een unieke digitale handtekening bekrachtigen. Alle deelnemers binnen het netwerk beoordelen of de transactie correct is, waarna die kan plaatsvinden. De database voegt elke nieuwe transactie toe aan de ketting van bestaande blokken van transacties, waarbij het niet meer mogelijk is om nog aan een bekrachtigde transactie te sleutelen.
Wat blockchain dus doet, is de goedkeuring en het toezicht van vertrouwde tussenpersonen vervangen door een netwerk van computers. De Franse wiskundige Jean-Paul Delahaye vergeleek het eerder al met een enorm schrift, dat alle gebruikers kunnen lezen en waarbij ze zelf bepalen wie er nieuwe tekstregels mag toevoegen. Ieder geschreven woord is daarbij telkens onuitwisbaar.
 
Klara Paardenkooper beklemtoont het verschil tussen private blockchains en de publieke variant, vooral bekend vanwege de bitcoin. “Bij een private blockchain maken verschillende partners afspraken. Ze zonderen een gebied af waarbinnen ze handelen, zonder toegang van externen, in tegenstelling tot publieke blockchains, waarbij iedere geïnteresseerde toegang krijgt tot de transacties die op het netwerk plaatsvinden.”
De onderzoekster schat in dat blockchain een grote impact zal hebben op tal van sectoren, de supply chain niet in het minst. Zeker bij transacties waarvan de verschillende spelers elkaar niet of amper kennen of als het om grote belangen gaat, zijn objectieve ‘derde partijen’ nu nog cruciaal. Bij blockchain gebeurt die controle niet door een centrale instantie, maar door het netwerk van gebruikers binnen die blockchain. Het volledig beveiligde en transparante overzicht van die transacties creëert het onderlinge vertrouwen. Die evolutie heeft een impact op bepaalde overheidsdiensten en logistieke tussenpersonen, bijvoorbeeld de cargadoor. Hun takenpakket zal grondig wijzigen om in de toekomst relevant te blijven.

De weg naar maturiteit

De hypecyclus van onderzoeksbureau Gartner (zie figuur 1) verduidelijkt in welke fase een nieuwe technologie zich bevindt en hoe die naar verwachting zal evolueren. Uit die grafische weergave leiden we af dat blockchain zich net over de top bevindt, wat betekent dat de technologie de vaak onrealistische verwachtingen vooralsnog niet helemaal inlost. Specifiek voor de logistieke keten en de supply chain situeert blockchain zich in de opwaartse fase: vooral proofs-of-concept oogsten veel media-aandacht, maar het ontbreekt nog aan echt bruikbare producten. Volgens de onderzoekers duurt het nog vijf tot acht jaar voordat bedrijven blockchain op grote schaal zullen toepassen. Binnen de supply chain wijst de grafiek zelfs op meer dan tien jaar.

Use cases bij de vleet

Klara Paardenkooper vindt dat een eerder voorzichtige inschatting. Naar haar mening ontwikkelt blockchain zich sneller. Die stelling staaft ze aan de hand van de 52 use cases die ze samen met haar studenten analyseerde. De meeste projecten situeren zich in de transportwereld, gevolgd door de financiële branche en de voedingsindustrie. Een van de bekendste voorbeelden binnen de supply chain is dat van Koopman Logistics Group. De logistieke dienstverlener wendt blockchain aan om het transport en de opslag van zowel nieuwe als gebruikte auto’s volledig papierloos af te handelen. CEO Jon Kuiper liet optekenen dat blockchain fraude met de kilometerstanden voorkomt, doorlooptijden doet dalen en autoproducenten en leasemaatschappijen meer transparantie biedt.
 
Gartner voorspelt dat tegen 2025 twintig procent van alle supermarkten via blockchain de transparantie van zijn productieketen zal verhogen. Hoe dat in zijn werk kan gaan, bewijzen Albert Heijn en frisdrankproducent Refresco nu al in de praktijk. Ze koppelen de gegevens van de verschillende stappen in de productieketen aan elkaar en maken die voor de klant aanschouwelijk. De consument kan via een QR-code op de verpakking de hele route volgen die zijn sinaasappelsap aflegt voordat het in zijn winkelmandje belandt. Kuehne+Nagel past blockchain dan weer toe in het eigen VGM Portal. De oplossing houdt het gewicht van een container bij en verwerkt achthonderdduizend transacties per maand.
 
Dat niet elk project levensvatbaar is, blijkt uit de ervaringen van Tony’s Chocolonely. De Nederlandse chocoladeproducent startte drie jaar geleden met de ‘Beantracker’, een systeem om de chocoladeketen transparanter te maken. De oplossing volgt de cacaobonen van West-Afrika naar Europa en brengt de informatie- en geldstromen in kaart. Om de transparantie nog verder te verbeteren en in real time na te gaan waar een product zich bevindt, leek blockchain een valabele piste. Het experiment bleek geen onverdeeld succes. De chocoladefabrikant miste zonder aanwijsbare reden een aantal transacties. Het leerproces bij de verschillende schakels vormde eveneens een struikelblok.

Sexy als motief?

Klara Paardenkooper en haar studenten gingen na wat ondernemingen drijft om een blockchainproject op poten te zetten. Tracking kwam het frequentst als motief uit de bus, op de voet gevolgd door transactionele voordelen en papierloze transacties. De use cases leverden volgens de betrokkenen vooral risicoreductie, een lagere afhankelijkheid en besparing op. Snelheid, duurzaamheid en flexibiliteit traden eveneens op het voorplan. “De factoren ‘reputatie’ en ‘imago’ spelen ook vaak een rol”, aldus de blockchainexperte. “Ik adviseer bedrijven om zichzelf de vraag te stellen waarom ze met blockchain starten. Het heeft geen nut om de technologie als oplossing te implementeren, nog voor je een probleem hebt gesignaleerd. Hoe sexy blockchain ook mag lijken, het moet ook iets opleveren.”

Logistieke mogelijkheden

Wanneer het op logistieke processen aankomt, ziet Klara Paardenkooper veel – vaak onontgonnen – potentieel. “Blockchain kan voor de hele keten één versie van de waarheid creëren over een containerlocatie. Nu weten vaak verschillende betrokkenen waar die container zich bevindt, maar heeft de chauffeur er het raden naar. Blockchain bevordert in dat scenario de transparantie en deelbaarheid van informatie, terwijl het ook nog eens papierwerk reduceert”, luidt het.
De onderzoekster ziet ook mogelijkheden bij onder meer de teelt en het transport van avocado’s. “Bij exotische vruchten hoort vaak een duurzaamheidsvraagstuk, waar de consument geen heldere kijk op heeft. Dankzij een transparant systeem over de hele keten kan de klant – naar analogie met het sinaasappelsap van Albert Heijn – bewuster kiezen.”
 
Blockchain moet bedrijven volgens de experte toelaten om hun krachten te bundelen. Een firma met een piekproductie rond de zomer kan zijn heftrucks bijvoorbeeld in aanloop naar de eindejaarsperiode verhuren aan een specialist in kerstartikelen. “Sensoren in de heftruck en de productiehal registeren welk verhuurbedrag de uitlener moet factureren. Blockchain stroomlijnt die IoT-toepassing tussen beide partijen, wat fraude uitsluit. De technologie creëert dus inzicht en vertrouwen”
Als extra voorbeeld haalt Klara Paardenkooper de recyclage van motorfietsen aan. “Een proces dat niet altijd veilig verloopt en daarom bizar genoeg vaak in derdewereldlanden plaatsvindt. Maar dat kan een stuk eenvoudiger en meer verantwoord door alle fasen van het productieproces te registreren en te loggen. Als de motor eenmaal aan het einde van zijn gebruikscyclus is, gaat de eigenaar, garagist of andere betrokken partij op basis van die informatie na welke delen hij kan recupereren en hergebruiken.”

De technologie achter blockchain

Elk blok binnen een blockchain bevat een of meer documenten die naar een transactie verwijzen. Die documenten krijgen een uniek digitaal identificatielabel opgeplakt, ook wel een ‘hash’ genoemd. Een hash is een code die bestaat uit vierenzestig karakters en slechts in één richting werkt. Als iemand de hash kent, weet hij dus niet naar welk document of transactie die verwijst.
 
Elke handeling van een van de deelnemers aan de blockchain voegt automatisch een nieuw blok aan de keten toe. Dat blok en de bijhorende hash verwijzen ook naar de hash van het vorige blok. Dat betekent dat wanneer iemand een transactie wijzigt in een oud blok, hij meteen de hash van zowel dat bewuste blok als de hashes van de daaropvolgende blokken verandert. Dat maakt de gewijzigde transactie meteen ook ongeldig. De gebruikers binnen het blockchainnetwerk bepalen door middel van een consensusprotocol of een transactie geldig is en wie het nieuwe blok met transacties aan de blockchain mag toevoegen. “Elke transactie is op die manier zowel horizontaal als verticaal beveiligd”, verduidelijkt Klara Paardenkooper. “Iedereen binnen het netwerk beschikt over een kopie van de transactieketen. Bovendien zijn alle transacties onderling aan elkaar gelieerd. Dat maakt het nagenoeg onmogelijk om een eerdere transactie ongemerkt aan te passen, wat de kans op misbruik tot het absolute minimum beperkt.”

Blockchainvermoeidheid?

Ondanks alle interesse waarschuwt Gartner voor ‘blockchainvermoeidheid’. De onderzoekers baseren zich op een wereldwijde rondvraag bij bedrijven. Slechts negentien procent van de respondenten beschouwt blockchain als een zeer belangrijke technologie voor hun business. Amper negen procent heeft er ook effectief in geïnvesteerd. Het belangrijkste argument is dat blockchainprojecten gelimiteerd zijn en de initiële verwachtingen niet inlossen. De meeste ondernemingen beperkten zich tot pilootprojecten zonder verder vervolg, wegens een gebrekkige maturiteit van de technologie, het uitblijven van standaarden, een te ambitieuze focus en misverstanden over hoe blockchain de toeleveranciers zou kunnen helpen.
 
Wat eveneens niet in het voordeel van blockchain speelt, is het feit dat de technologie bedrijven verplicht samen te werken. Een onderneming kan immers moeilijk op eigen houtje een blockchainproject op poten zetten. De bevraagde bedrijven gaven verder aan dat de technologie geen kant-en-klare oplossingen biedt. “Zonder een levendig aanbod van blockchain applicaties weet de meerderheid van de bedrijven niet hoe ze een toepassing op poten moeten zetten, hoe ze de projecten kunnen evalueren en een benchmark inlassen. De huidige oplossingen bestaan vaak uit een ingewikkelde mix van bestaande blockchaintechnologieën, wat verwarring en complexiteit genereert”, luidt het. Het onderzoeksbureau raadt bedrijven aan om waakzaam te blijven en de technologie niet in allerijl te implementeren. “Eerder dan op hoge kosten, hoge risico’s en strategische businesswaarde, moet de focus nu liggen op proof of concept, experiment en een beperkte scope. Daar kunnen de gebruikers lessen uit leren.”

Actoren vormen megacoalitie

Het Wereld Economisch Forum (WEF) wil samen met een honderdtal stakeholders, zoals havens, containerbedrijven, overheden en blockchainstart-ups een toolkit voor blockchain uitrollen. Het collectief ambieert met ‘Redesign Trust’ een duidelijker kader op het vlak van dataprivacy, security, interoperabiliteit, publieke versus private platformen. WEF poogt op die manier de hype van blockchain te overstijgen, de technologie nog relevanter te maken en ze voor zoveel mogelijk actoren toegankelijk te maken. De initiatiefnemers publiceerden daartoe al een eerste white paper op hun website.