Logistieke starters met innovatieve ambities

Het doel van de studie was meer bepaald om de creativiteit en de dynamiek van het snel opkomende start-up-ecosysteem in België aan te tonen. Zo kwamen niet enkel de uitdagingen van die bedrijven, maar meteen ook de bezorgdheden van de totale logistieke sector in beeld.

Algemene uitdagingen binnen logistiek

Feit: het landschap van aanbieders binnen de logistiek is erg divers. Zo vertegenwoordigen de grote geïntegreerde logistieke dienstverleners samen nog geen 25% van de omzet. Dat betekent dat er daarnaast heel veel kleine en middelgrote spelers actief zijn. Zowel start-ups als meer mature bedrijven kunnen er baat bij hebben hun krachten te bundelen om sterker te staan in de markt. Tijdens de gesprekken bleken co-innovatie en data-uitwisseling dan ook een zeer belangrijke uitdaging voor de sector.
Stefan Thijs, customer journey expert bij ING België: “Er is natuurlijk de technologische uitdaging, maar het probleem dat concurrerende bedrijven hun data niet altijd willen prijsgeven staat nauwe samenwerking vaak nog meer in de weg. Er bestaan weliswaar al een aantal initiatieven, zoals CrossTrades, BRUcloud en NxtPort, die alvast een belangrijke voorzet op dat vlak geven. Een goede ‘matchmaking’ binnen de logistieke sector is bijgevolg erg belangrijk.”

Nog een algemene uitdaging voor de sector is de optimalisering van de capaciteit en – hoe contradictorisch dit misschien ook mag klinken – een vermindering van het wegvervoer. Kostenbesparing, het streven naar minder congestie en meer duurzaamheid zijn hier de belangrijkste drijfveren. Zo stelt de haven van Antwerpen zich tot doel het transport per spoor vanaf de haven te verdubbelen. De haven van Rotterdam verplicht de logistieke operatoren van de Terminal Maasvlakte 2 zelfs 65% van het transport van en naar de haven niet langs de weg te laten verlopen.

Verder blijkt uit de gesprekken met de stakeholders (zie kader ‘Methodologie’) dat het aantrekken van talent een van de grootste uitdagingen is en zal blijven, en dat op alle niveaus in de logistieke keten. Logistieke bedrijven zullen dus het beste van zichzelf moeten geven om talent voor zich te winnen en te behouden. Zeker het broodnodige IT-talent laat zich blijkbaar niet zo eenvoudig naar de logistieke sector lokken.

Voorts groeit het besef ook bij traditionele logistieke bedrijven dat digitalisering een noodzaak wordt, willen ze hun diensten niet zien degraderen tot pure commodities. De ontwikkeling van nieuwe diensten of producten vereist weliswaar voldoende interne financiering. “Als we kijken naar de lage marges in de sector, is dat geen evidentie”, stelt Philippe Rangoni, voormalig business development director van Start-ups.be en sinds enkele maanden customer journey expert bij ING België. “Bovendien vragen veel bedrijven zich af of de consument wel bereid is om te betalen voor bijvoorbeeld nieuwe manieren van bezorging. Zeker voor partijen met een traditionele insteek vormt die zoektocht naar vernieuwing een zeer grote uitdaging.”

Specifieke aandachtspunten voor start-ups

Uit de vragenlijst en de gesprekken met de start-ups kwamen vijf specifieke uitdagingen en bezorgdheden naar voren:

1. Weerwerk bieden tegen de traditionele benadering in de sector
Dat de logistieke sector vaak nog erg traditioneel werkt, maakt het voor innovatieve start-ups niet gemakkelijk om terrein te winnen. Papier blijft vooralsnog een belangrijke drager en is ook voor officiële documenten nog vaak de standaard. Denken we maar aan de trage introductie van de digitale vrachtbrief. Dat de kleine marges bedrijven ervan weerhouden in nieuwe werkprocessen te investeren, helpt evenmin. Dat bevestigt ook Christiaan Sluijs, CFO bij T-Mining: “Logistiek is nu eenmaal niet de meest innoverende sector. Het niet evident om je als vernieuwende speler binnen zo’n markt te bewegen.”

2. De ecologische voetafdruk verkleinen
Bij de ontwikkeling van nieuwe oplossingen speelt het ecologische aspect vaak een belangrijke rol, zo blijkt uit de antwoorden van heel wat start-ups. Het aanpakken van de milieukwestie vormt voor veel start-ups dan ook de aanleiding om nieuwe oplossingen te gaan aanbieden. Daarop sluiten ook de oplossingen om vervoersmiddelen beter te beladen aan.

3. Concurrentie van over de grens
De belangrijkste concurrentie voor onze start-ups komt vanuit Nederland en Duitsland. Vooral het wettelijke kader rond e-commerce, werklasten en nachtarbeid heeft ons land stokken in de wielen gestoken en doet dat nog steeds. Hier liggen mogelijke antwoorden vooral bij de overheid.

4. Concurrentie van grote spelers
Op dit vlak snijdt voor start-ups het mes aan twee kanten. Enerzijds zijn internationale grote spelers soms prospecten, anderzijds zijn ze vaak concurrenten in hun eigen markt- of technologiesegment. “Het kan bijvoorbeeld best gebeuren dat bedrijven met grote financiële middelen en een grotere naamsbekendheid, zoals Airbus, plots een soortgelijke oplossing gaan aanbieden en ons van de kaart vegen”, illustreerde droneleverancier Unifly tijdens de gesprekken. “Daarnaast ontwikkelen grote logistieke partijen zoals H.Essers en Gosseli Logistics bijvoorbeeld hun eigen track & trace- en datasharing-oplossingen om hun business te optimaliseren”, aldus Philippe Rangoni.

5. Typische uitdagingen voor start-ups
Voorts stelt meer dan de helft van de start-ups dat hun grootste uitdaging erin bestaat de financiële middelen en de toegang tot kapitaal te vinden (zie figuur 1). Ook dat het merk van de concurrentie vaak sterker is, baart start-ups zorgen.

Blik op het buitenland

Logistieke start-ups zijn heel actief in het buitenland, en dan met name in Europa en de aangrenzende landen. Maar liefst twee derde van de start-ups genereert momenteel al een wezenlijk deel van zijn inkomsten in het buitenland. Het grootste part (28,6%) haalt tot 25% van zijn inkomsten van over de grens, voor 19% is dat tussen de 25 en de 50%. Een niet onbelangrijk deel (19%) genereert een nog groter deel van zijn omzet niet binnen België.

Het gros opereert overigens rechtstreeks in het buitenland vanuit België (81%), zonder dat daar een lokaal dochterbedrijf of kantoor aan te pas komt. “Een nadeel – maar meteen ook een voordeel – van onze kleine markt is wel dat je al heel vlug internationaal moet gaan denken”, schetste Marc Kegelaers, CEO van Unifly. “Weliswaar vormt 24/7 ondersteuning vaak een probleem voor start-ups, zeker als je – net als wij – internationaal werkt”, voegt Alex Lisitzky, medeoprichter van transportmanagementleverancier SupplyStack, eraan toe. “Wij zijn actief in 42 landen en trachten alles met 12 mensen bol te werken.”

Als we kijken waar start-ups momenteel actief zijn, dan komen vooral onze buurlanden Frankrijk en Nederland, maar ook het VK en Scandinavië naar voren (zie figuur 2). Logischerwijs zijn veel start-ups van plan vooral binnen Europa verder uit te breiden, maar ook Azië (met uitzondering van China en India) en Noord-Amerika lonken voor velen (zie figuur 3). Daarbij spelen logistieke hotspots zoals Singapore wellicht een belangrijke rol.

Bij het verwezenlijken van de internationale groei komt het aantrekken van de juiste partners als belangrijkste succesfactor naar voren (76,20%), wat nogmaals het belang van samenwerking met grotere spelers in de keten onderstreept. In lijn met de algemene tendens is ook het aantrekken van de juiste profielen een belangrijke succesfactor voor een derde van de start-ups. Eveneens voor een derde van de bedrijven is het overwinnen van de taal en culturele obstakels belangrijk om internationale groei te realiseren.

Oog voor interne groei

Ruim 70% van de innovatieve logistieke start-ups telt minder dan tien medewerkers, wat overeenkomt met andere types start-ups in België. Bijna 80% van de bedrijven maakt gebruik van freelancers, wat eerder ongebruikelijk is in de logistieke sector, maar wel een trend is bij bedrijven die nieuwe technologieën aanbieden. Dat er in de sector veel freelancers actief zijn, heeft er ongetwijfeld ook mee te maken dat het niet eenvoudig is om de juiste profielen te vinden om de gelederen te vervoegen.

Een positief signaal is wel dat de overgrote meerderheid van de start-ups het komende jaar mensen wenst aan te werven. Bijna 43% wil drie tot vijf extra medewerkers in huis halen, bijna een vijfde vijf tot tien mensen en nog eens een vijfde maximaal drie. Bijna 10% ziet het nog grootser en verwacht meer dan tien extra krachten te mogen verwelkomen. Niet verwonderlijk is dat sales- en technische profielen, zoals ontwikkelaars, ingenieurs en businessconsultants, het meest gewild zijn.

De kracht van funding

De afgelopen tien jaar werd meer dan 68 miljoen euro geïnvesteerd in start-ups die actief zijn in de logistieke sector. Daarbij worden alle kapitaalinvesteringen meegeteld. Het gaat hier in totaal om 37 bedrijven. Subsidies, bankkredieten en achtergestelde leningen worden niet meegeteld, maar zijn in werkelijkheid uiteraard minstens even belangrijk. Een mooi voorbeeld van een kapitaalinvestering is het fonds dat de haven van Antwerpen oprichtte en dat investeert in logistieke start-ups die actief zijn in onder andere digitale transitie. Ook in NxtPort heeft de haven van Antwerpen sterk geïnvesteerd. “Toch menen we dat het voor de logistieke sector vaak net iets moeilijker is dan voor andere sectoren om kapitaalinvesteringen aan te trekken. In de gezondheidssector wordt bijvoorbeeld drie keer meer geld opgehaald”, voegt Philippe Rangoni eraan toe.

Subsectoren waarin de meeste start-ups actief zijn, zoals tracking & tracing en logistics operational efficiency, trekken in totaal logischerwijs het meeste kapitaal aan. Als we de gemiddelde investering per subsector bekijken, dan scoort de spoor- en luchtsector het hoogst, wat ze te danken hebben aan enkele zeer grote investeringen waarvan enkele start-ups binnen deze sector hebben mogen genieten.

Green logistics valt op het eerste gezicht dan weer niet echt in de smaak bij investeerders. Al voegen de onderzoekers daar wel meteen aan toe dat we die vaststelling moeten nuanceren, aangezien het optimaliseren van efficiëntie – waar de meeste start-ups op focussen – ook een positieve invloed op de duurzaamheid en de ecologische voetafdruk heeft.

Technologische focus

Binnen de database van Startups.be zijn de meest gebruikte technologieën door de bedrijven Software as a Service (SaaS) en Internet of Things (IoT) (zie figuur 4). “Daarbij wordt duidelijk het vaakst naar bewezen technologieën gegrepen. Opvallend is wel dat blockchain en artificiële intelligentie – technologieën die momenteel sterk gehypet worden – in deze enquête nog maar weinig terugkomen”, zegt Stefan Thijs.

Toch wordt verwacht dat met name artificiële intelligentie (AI) een boost zal krijgen in de sector. “Voor ons is AI zeker de technologie van de toekomst”, klinkt het bijvoorbeeld bij de Administratie der Douane. “De basis van douanewerk is risicoanalyse. Aangezien je niet alles kunt controleren, controleer je enkel als er twijfels zijn. AI zou een nuttige hulp zijn om te voorspellen wanneer en waar er controles moeten plaatsvinden.”
Erwin Verstaelen van de Haven van Antwerpen zei dan weer tijdens de interviews dat we het effect van blockchain vooral op de lange termijn moeten zien. “Technologieën als blockchain zullen volgens ons de wereld niet binnen een paar jaar veranderen”, meent hij. “Ik ben wel overtuigd van de zin van blockchain, maar dan eerder op de lange termijn, waarbij we de veranderingen eerder over een tiental jaar zullen moeten evalueren.”

De meest performante start-ups in de logistiek

Tijdens het onderzoek stelden ING en Startups.be eveneens een overzicht op van de best presterende start-ups in de logistieke sector. Daarbij werden vier factoren meegenomen, waarvan funding het zwaarst woog (7/19), vervolgens het aantal personeelsleden (5/19), de activa (5/19) en de opbrengsten (2/19).
Philippe Rangoni: “We hebben aan de funding het grootste belang gehecht omdat dat de belangrijkste brandstof is om start-ups te laten groeien. Funding financiert immers de groei waarmee na enkele jaren opbrengst kan worden gegenereerd.”

De bedrijven die volgens deze criteria het best scoorden op het moment van het onderzoek waren:
- AllThingsTalk (ATT): helpt bedrijven met het uitbouwen van IoT-projecten;
- AMIA Systems: verbetert de supply chain door het design van productie-units te optimaliseren;
- Bringme: zorgt voor intelligente automatisering van persoonlijke en professionele logistieke operaties;
- DCbrain BeNeLux: artificial Intelligence voor flux-automatisering;
- Dui Global: geeft bedrijven een globaal beeld van hun activiteiten, automatisch en in real-time;
- Essensium: gespecialiseerd in positionering en tracking;
- Hipperos: innovatieve ingebedde systemen in real-time;
- Nallian: optimaliseert het delen van data om samenwerking tussen bedrijven te stimuleren;
- PearlChain: real-time planning-platform;
- Phasya: monitort bestuurders en detecteert vermoeidheid;
- Railnova: treinbeheer en voorspelbaar onderhoud;
- Rombit: verbindt medewerkers, toestellen en andere activa op een gebruikersvriendelijke manier;
- Selinko: opsporing van namaak;
- Sensolus – stickNtrack: werkt aan track & trace-toepassingen waar geen stroomvoorziening aanwezig is;
- SupplyStack: transport management software (TMS);
- Tein Technology: zorgt voor efficiëntie in complexe, kritieke omgevingen;
- Ubidata: helpt transportbedrijven hun vloot te traceren, analyseren en optimaliseren;
- Unifly: verbindt piloten en overheden om drones veilig in het luchtruim te integreren;
- Urbantz: cloudplatform voor leveringsbedrijven.

Methodologie achter het onderzoek

Deze studie verliep in verschillende stappen. Om te beginnen vond er in de database van Start-ups.be een kwantitatief onderzoek plaats van representatieve data. Daarnaast kregen alle leidinggevenden van de 84 geregistreerde logistieke start-ups in de database een vragenlijst toegestuurd, waarvan er 24 volledig ingevuld terugkeerden. Spelers die op het moment van het onderzoek tot een grotere groep behoorden, werden niet meegenomen.

De onderzochte start-ups liggen verspreid over heel België, met Brussel en Antwerpen als belangrijkste clusters. De maximumleeftijd om een start-up te zijn werd op tien jaar gezet, zodat ook scale-ups werden meegenomen. De meeste van de start-ups hebben een b2b-profiel en zijn in verschillende subsectoren actief, waarbij het verhogen van de logistieke operationele efficiëntie en track & trace het vaakst terugkomen. Verder werden in het onderzoek ook start-ups meegenomen die actief zijn in parcel delivery, last-mile delivery, transport management software, collaboratieve logistieke platformen, warehousing, autonome voertuigen, green logistics, containerlogistiek, luchtvaartlogistiek, spoorlogistiek en maritieme logistiek.

Tot slot hielden de onderzoekers tal van interviews over de huidige uitdagingen met zowel start-ups als met de belangrijkste spelers in de sector, om zo na te gaan wat leeft binnen de sector en wat de belangrijkste uitdagingen zijn.