Kompas in een chaotische wereld

De term VUCA werd al eind de jaren 1980 geïntroduceerd door het U.S. Army War College. De aanleiding? De wereldorde na de Koude Oorlog veranderde radicaal. De vaste geopolitieke tegenstellingen die decennialang houvast hadden geboden, vielen weg. De Sovjet-Unie implodeerde, het Warschaupact verdween en regionale conflicten en asymmetrische dreigingen namen toe.

Leiders, zowel uit militaire kringen als uit de politiek en het bedrijfsleven zagen zich plots geconfronteerd met een onvoorspelbare wereld waarin oude zekerheden vervlogen. Waar voorheen gevestigde tegenstanders en voorspelbare scenario’s de norm waren, moesten zij nu navigeren in een omgeving die ‘volatiel’ was. De veranderingen in die periode waren zowel plots als ingrijpend: de val van de Berlijnse Muur; het einde van de Sovjet-Unie (1991) waar in minder dan een jaar een wereldmacht verdween en vijftien nieuwe staten ontstonden, elk met een eigen koers; ‘Black Monday’, de vergeten beurscrash in 1987; ‘Black Friday’ in 1989; en technologische doorbraken zoals de opkomst van het internet halverwege de jaren 1990 en de snelle verspreiding van mobiele telefonie en toegang tot het internet.

Opkomende technologieën brachten een nieuwe dimensie van snelheid en connectiviteit met zich mee, waardoor bestaande bedrijfsmodellen en supply chains zich in hoog tempo moesten transformeren. Alles was ‘onzeker’ en ‘complex’. Voorspellingen bleken vaak onjuist en beschikbare informatie was dikwijls onvolledig of tegenstrijdig. Oorzaken en gevolgen waren niet lineair, verweven en vaak onzichtbaar. Zelfs met alle feiten op tafel bleef het onduidelijk welke actie juist was, wat precies duidt op ‘ambiguïteit’.

VUCA werd zo niet alleen een analyse-instrument, maar een denkkader voor leiderschap in turbulente tijden. Al snel werd het overgenomen door business schools zoals Harvard en INSEAD, die het toepasten op de opkomende globalisering, de eerste internetbubbel en de schokken na 9/11.

Vandaag is VUCA relevanter dan ooit. Supply chains, bijvoorbeeld, bevinden zich permanent in een staat van ‘VUCA plus’. Geopolitieke spanningen, oorlogen, technologische disrupties, klimaatverandering, cyberdreigingen, volatiliteit in wereldwijde markten en handels- en tarievenoorlogen die opnieuw in een stroomversnelling zijn geraakt, maar ook het tekort aan talent dwingen supply chain managers om flexibeler, veerkrachtiger en innovatiever te opereren dan ooit tevoren.

Kortom, VUCA begon als militaire noodzaak, groeide uit tot een managementklassieker, en is inmiddels het standaardkompas geworden voor wie wil navigeren in een wereld zonder vaste kaarten. Het huidige VUCA gaat niet meer over reageren op onvoorspelbare gebeurtenissen, maar over opereren in een wereld waar voorspelbaarheid zelf twijfelachtig is geworden. Oude kaders schieten tekort. Misschien is het tijd voor een nieuw acroniem… of toch niet?

Van VUCA naar VUCA 2.0: wanneer chaos de norm wordt

Wat eens een denkkader was voor uitzonderlijke omstandigheden, is nu de dagelijkse praktijk. Het klassieke VUCA-model botst op zijn grenzen en het is dus tijd voor een upgrade.

Van volatility naar ‘velocity’
Het is niet alleen instabiel, het gaat razendsnel. Knipper met je ogen en je hebt een hele trend gemist (en waarschijnlijk ook wat marktkansen). Besluitvorming krijgt nauwelijks nog de tijd om te rijpen. Tegen de tijd dat een strategie is goedgekeurd, is de realiteit alweer verschoven. In deze snelheidseconomie telt niet alleen wát je doet, maar vooral hoe snel je kunt schakelen.

Van uncertainty naar ‘unpredictability’
Zelfs met bergen data voelt voorspellen tegenwoordig aan als raden hoe een vallende pizzapunt zal neerkomen… waarschijnlijk met de kaas naar beneden. Algoritmes helpen, maar garanderen niets. Externe schokken, irrationeel consumentengedrag of een virale TikTok-trend kunnen in een oogwenk de kaarten herschudden. Strategische planning wordt daardoor steeds meer een oefening in flexibiliteit in plaats van in precisie.

Van complexity naar ‘convergence’
Technologie, politiek, milieu en maatschappij… alles botst op elkaar als spitsverkeer zonder navigatie, en iedereen rijdt óf in een Tesla óf op een paard. Wat ooit afzonderlijke invloedssferen waren, vloeit nu samen tot één onvoorspelbare storm. Beleidsbesluiten beïnvloeden markten, consumentengedrag wordt gestuurd door sociale media, en milieuregels herschrijven supply chain logica.

Van ambiguity naar asymmetry
Eén slimme disruptor (met een briljant idee en een viraal meme) kan een hele sector op zijn kop zetten. David versus Goliath? Denk eerder: Dave versus Iedereen. In een wereld waar informatie ongelijk verdeeld is en invloed snel kan verschuiven, bepalen onverwachte spelers het speelveld. Grote spelers verliezen hun vanzelfsprekende positie, terwijl kleine innovators met agility en creativiteit markten kunnen ontwrichten. Soms zelfs zonder dat de rest het ziet aankomen.

De nieuwe uitdaging voor supply chain leiders

Ooit was VUCA een modeterm in de boardroom, nu is het dagelijkse realiteit. Het klassieke handboek – lean voorraadbeheer, maximale efficiëntie, voorspelbare vraagplanning, kostenreductie, procesoptimalisering, offshoring – is ingeruild voor of in balans gebracht met veerkracht, wendbaarheid en reactievermogen. De moderne supply chain professional optimaliseert niet alleen de supply chain, maar is een navigator van onzekerheid, verantwoordelijk voor strategische keuzes in een context van gebrekkige data en constante verandering. De vaardigheden en tools van tien jaar geleden volstaan niet meer. Supply chain leiders kunnen volatiliteit of onzekerheid niet elimineren, maar ze kunnen er wel mee leren navigeren.

5 Hacks voor een supply chain in tijden van chaos

1. Verschuif van efficiëntie naar veerkracht

Investeer in redundantie waar dat kritisch is. Diversifieer leveranciers, bouw buffers in regio’s en gebruik risicomodellen om je keten te stresstesten. Technologieën zoals simulatie, digital twins en uiteraard AI, maken het mogelijk om complexe scenario’s door te rekenen en proactief op verstoringen te anticiperen. Veerkracht is geen kostenpost, het is de nieuwe basis van winstgevendheid.

2. Verkort besluitvormingscycli

Geef operationele teams toegang tot realtime data en beslissingsbevoegdheid. Maak de organisatie vlakker. Hoe sneller je kunt reageren, hoe wendbaarder je bent. Dat versnelt niet alleen de reactiesnelheid, maar stimuleert ook innovatie doordat teams sneller kunnen experimenteren en nieuwe ideeën direct kunnen toepassen.

3. Zorg dat digitalisering waarde oplevert

Investeer niet in technologie om de technologie zelf, maar kies voor snel integreerbare platformen die zichtbaarheid, scenario-analyse en voorspellende inzichten versterken. AI is geen experiment meer, het is een vereiste.

4. Denk in ecosystemen, niet in ketens

Laat lineair denken los. Werk samen met leveranciers, logistieke partners en zelfs concurrenten om gezamenlijke veerkracht op te bouwen. Alleen door geïntegreerde, dynamische ecosystemen te omarmen, kunnen organisaties complexe verstoringen niet alleen weerstaan, maar ook anticiperen en transformeren. Wellicht essentieel in een wereld die gekenmerkt wordt door voortdurende onzekerheid en verandering.

5. Train op ambiguïteit

Ontwikkel leiderschap dat comfortabel is met besluitvorming op basis van onvolledige informatie. Bouw een cultuur van experimenteren, flexibiliteit en continu leren. ‘AIM en SHOOT, do not BLAME’.

Tijd voor een nieuw denkkader

VUCA is geëvolueerd van een theoretisch concept tot de realiteit van elke supply chain. Het is niet meer voldoende om te begrijpen wat VUCA betekent. Je moet een organisatie bouwen die erin kan functioneren. De vraag voor supply chain leiders is niet hoe keren we terug naar normaal, maar hoe leiden we als normaal niet meer terugkomt. De toekomst is aan die supply chain professionals die niet proberen de chaos te beheersen, maar die de chaos omarmen en benutten.

JDK