Impact van de reshoring race

De whitepaper over reshoring kwam tot stand na onderzoek van de Deense multinationale transportgroep Maersk, samen met Reuters Events. Uit een eerder, meer algemeen onderzoek in 2022 bleek al dat veel bedrijven er klaar voor waren meer veerkrachtige supply chains op te zetten om zo verstoringen beter het hoofd te bieden. Liefst 67% van de retailers en producenten die wereldwijd actief zijn, gaf toen al aan dat ze veranderingen hadden doorgevoerd op het vlak van hun sourcing locaties voor materialen en componenten.

De respondenten gaven toen twee belangrijke manieren van werken aan. Enerzijds stapten ze over van geconcentreerde lagekostenlocaties naar een meer gedecentraliseerde aanpak, om zo verlammende situaties te voorkomen als die locaties door onheil zouden worden getroffen. Anderzijds focusten ze er sterk op hun productie terug te brengen naar near-end markten om zo de marge op hun goederen te verhogen.
Aansluitend daarop werden Europese en Noord-Amerikaanse locaties door de respondenten als erg aantrekkelijk beschouwd, zeker de landen met relatief lage kosten en toch in de nabijheid van gebieden met een hoge consumptie. Denk daarbij aan landen als Turkije voor Europese markten en Mexico voor Noord-Amerika.

Nood aan verandering bij elektronica en technologie

Aangezien de elektronica- en technologiesector veruit het meest veranderingsgezind bleek, werd besloten in het onderzoek naar reshoring de focus daar op te leggen. Alle respondenten in deze sector gaven aan dat ze tijdens en vlak na de pandemie met vertragingen werden geconfronteerd bij het sourcen van componenten en/of afgewerkte goederen. Dat was voor liefst 88% van die ondernemingen dan ook een reden om hun sourcing locaties te herbekijken. Ter vergelijking: in de automotive, aerospace & machinery was dat 79,3%, in de FMCG-sector 69,2%, in de healthcare & life sciences 57,9% en in de mode- en textielsector 56,5%. Iets minder veranderingsgezind is de chemische sector, met 44,4% die al stappen in die richting hadden gezet.

Uit de whitepaper blijkt dat de belangrijkste verandering sinds de pandemie de perceptie van de risico’s is. Een perceptie die bij elke verstoring wordt versterkt. Uiteraard had de pandemie een belangrijke impact, maar voor de sector was de steeds slechtere geopolitieke situatie wellicht nog belangrijker. De oorlog in Oekraïne in combinatie met het feit dat China zijn deuren dichthield, deed bedrijven beseffen hoe risicovol hun bestaande netwerken waren. Zeker sterk gecentraliseerde processen bleken een vat vol risico’s te vormen.

De productie in deze sector is geografisch ook zeer geconcentreerd. Zo komen printplaten en apparatuur voor halfgeleiders in de eerste plaats uit Oost-Azië, en dan vooral uit China, Japan, Zuid-Korea en Taiwan. Taiwan alleen produceert meer dan 90% van de semiconductoren onder de 10 nanometer.

Mocht er bijvoorbeeld een conflict uitbreken in Azië-Pacific, waarbij wordt getwist over de Zuid-Chinese Zee, dan zouden de tekorten dramatisch zijn en zowat elk facet van de wereldwijde economie treffen. De spanningen tussen de VS en zijn geallieerden enerzijds en China anderzijds hebben de mogelijke gevolgen alvast duidelijk gemaakt. Zo kwamen de VS, Japan en Nederland in januari van 2023 overeen om de export van chips naar China aan banden te leggen, waarop China in de zomer antwoordde met exportbeperkingen voor de belangrijke metalen gallium en germanium.

Nieuwe bedrading voor elektronische supply chains

Dat er omwille van de continue druk op de supply chains in de sector iets moest veranderen, is wel duidelijk. Ook overheden zien intussen in dat de chips en elektronische systemen voor veel industrieën essentieel zijn. Naast de financiële stimuli om de economie na de pandemie opnieuw aan te zwengelen, werden belangrijke afzonderlijke maatregelen getroffen met het oog op de productie van chips. Denken we maar aan de publieke en private investeringen binnen het ‘CHIPS Incentives program’, goed voor 106 miljard Amerikaanse dollar, en de ‘European Chips Act’, waarvoor 43 miljard euro werd gereserveerd. Verder hebben ook de Canadese, Chinese, Indische, Japanse, Zuid-Koreaanse en Britse overheden steunmaatregelen voor de chipsindustrie aangekondigd. De keuze voor risicodiversificatie in combinatie met die incentives geeft een boost aan de beslissingen om op een breder aantal locaties te gaan produceren en van meer locaties te sourcen, en dan vooral dichter bij de eindmarkten.

Daarnaast is er een langetermijntrend aan de gang waarbij steeds meer bedrijven, zeker Westerse afnemers, wegtrekken uit China als bron voor hun lagekostenproductie. De deelnemers aan het onderzoek zien Vietnam en India als de belangrijkste individuele landen voor lagekostensourcing. Het grote aantal elektronische en technologische bedrijven dat naar die regio’s trekt, staaft dat alleen maar. Zo geloven analisten van J.P. Morgan dat binnen de twee jaar een van de vier iPhones in India zal worden geproduceerd, hoewel de productiekosten er hoger liggen dan in China en de kwaliteitscontroles er vaak nog problematisch zijn. Maar hoewel landen als India als Vietnam gebreken vertonen en beperkingen hebben op het vlak van capaciteit, wordt verwacht dat de zoektocht naar de meest aantrekkelijke locaties in de regio zal verdergaan. Voor elektronische producenten die hun lagekostenproductie willen herlokaliseren, wordt verwacht dat ook de Filipijnen, Maleisië, Thailand en Indonesië op langere termijn hun graantje zullen meepikken.

Het zal weliswaar tijd vragen om weg te trekken uit sourcingregio’s – en dan met name China – die intussen een uitgebreide en stevige infrastructuur hebben uitgebouwd. We mogen ook niet vergeten dat er met zo’n shift onvermijdelijk kosten gepaard zullen gaan. Maar verwacht wordt dat hoe meer bedrijven hun volumes zullen verschuiven, hoe sneller de shift zal verlopen, gezien het cumulatieve effect (meer fabrieken betekent meer jobs, wat meer redenen geeft om mensen te gaan opleiden, enzovoort).

Bedrijven durven nu ook verder te kijken dan lagekostenlocaties, waarbij er capaciteit wordt opgebouwd in meer ontwikkelde landen. Daarbij kan met name Europa rekenen op de belangstelling van meerdere elektronicaproducenten. Dat is immers een stabiele regio om te ondernemen, met voldoende geschoolde mensen, lage barrières wat de interne handel betreft, een grote afzetmarkt voor elektronische producten en een stevige infrastructuur. In combinatie met de financiële stimuli hebben die factoren ervoor gezorgd dat er al heel wat Europese reshoring-projecten in de pijplijn zitten. Zo blijkt uit cijfers van Cushman & Wakefield dat de opname van productieruimte in Europa in 2022 met 29% groeide, terwijl andere sectoren net minder industriële ruimte hebben aangekocht.

Wanneer we inzoomen op de populairste locaties voor reshoring bij Europese ondernemingen (zie figuur), zien we dat in West-Europa vooral Duitsland populair is. De laatste twee jaar zijn er al verschillende nieuwe productievestigingen voor chips in dat land aangekondigd. Ook Frankrijk, Spanje en het Verenigd Koninkrijk staan in de top tien.

In hun zoektocht naar competente arbeidskrachten tegen competitieve lonen, komen bedrijven ook vaak in Centraal- en Oost-Europa terecht. Hoewel de lonen ook in die regio gestaag stijgen, ligt het gemiddelde loon in Polen nog steeds 40% lager dan het gemiddelde in de EU en 70% lager dan een Duits loon. Die regio kent bovendien een lange geschiedenis in productie en engineering. Ook Hongarije is in dat opzicht interessant. Momenteel is Polen weliswaar geïmpacteerd door de oorlog in Oekraïne, in de vorm van gebrekkige toegang tot brandstoffen, de humanitaire crisis en de indirecte resultaten van sancties. In de top tien van aantrekkelijke landen staan verder ook Roemenië en Tsjechië, met eveneens een gevestigde elektronica-industrie.
Daarnaast wordt steeds vaker naar de Baltische staten gekeken, aangezien zij geografisch dicht bij de Scandinavische markt liggen. In Estland, Letland en Litouwen zit ook veel ervaring op het vlak van elektronica en de focus op exportmarkten is er hoog.

Uitdagingen bij reshoring en nearshoring

Hoewel de fabrikanten in de sector duidelijk hun supply chains aan het herbekijken zijn, wordt het een uitdaging om een en ander ook naar de praktijk te vertalen. Zoals al aangehaald, vragen die veranderingen hoge investeringen, voldoende tijd, de nodige medewerkers ter plaatse en de juiste, ondersteunende infrastructuur. In de whitepaper worden daarbij vier belangrijke elementen onderscheiden: de aanwezigheid van arbeidskrachten, capaciteitsproblemen, oog voor duurzaamheid en tot slot de geopolitieke factoren, de incentives, de stabiliteit en de handelsvoorwaarden.

Aanwezigheid van arbeidskrachten
Of een locatie al dan niet aantrekkelijk is voor reshoring, wordt voor een groot deel bepaald door de aanwezigheid van de nodige arbeidskrachten en hun kennis en vaardigheden. Dat is ook vaak de dominerende factor als de gesprekken over reshoring of nearshoring van start gaan.

“Zelfs in deze technologische tijden blijft de productie van consumentenelektronica een erg manuele activiteit waarbij veel assemblage met de hand wordt gedaan”, weet Johanna Hainz, global head of technology bij Maersk. “Zo hebben de grote fabrieken die smartphones produceren een heel leger aan handen nodig. Elektronicaproducten zijn er bovendien in heel veel verschillende vormen en maten en hun levenscyclus is vaak slechts kort, wat betekent dat de assemblagelijnen erg flexibel en aanpasbaar moeten zijn.”

Vaak zijn de roboticaoplossingen om dergelijke taken over te nemen te duur, wat de mogelijkheden in die richting beperkt. Voor omvangrijke productieactiviteiten kan dat een probleem zijn aanzien weinig landen buiten China al dezelfde, mature sourcingbasis hebben. Maar dat neemt niet weg dat er mits een slimme aanpak toch bepaalde activiteiten in die richting kunnen worden geschoven. Om voldoende mensen te vinden is het in elk geval aangewezen een conform loon te bieden, in combinatie met retentieprogramma’s. Daarnaast is het ook belangrijk de cultuur van het land in kwestie goed te doorgronden om meteen op dezelfde golflengte te zitten met de lokale medewerkers.

Capaciteitsproblemen
Uiteraard gaat het begrip capaciteit verder dan enkel de beschikbare medewerkers. Fabrieken die elektronica produceren, slurpen energie en water en uiteraard liggen ze ook best in een regio met een uitgebreid transportnetwerk. Ook in dat opzicht moet er goed over nieuwe locaties worden nagedacht. “Sommige aantrekkelijke regio’s voor de offshoring van elektronica – in het bijzonder Vietnam – kunnen de vraag nu al niet meer bijhouden. Vaak laten ze daarbij ook steken vallen”, weet Johanna Hainz. “Zo moesten tijdens een hittegolf in 2023 bedrijven rond Hanoi hun fabrieken noodgedwongen sluiten omdat er een acuut energietekort heerste.”

En hoewel op sommige locaties de algemene condities voor nieuwe ontwikkelingen wel gunstig zijn, is de vereiste infrastructuur er nog niet altijd voorhanden, zoals in India en Noord-Maleisië. Dat is trouwens soms ook het geval in meer ontwikkelde economieën. Zo is het voor bedrijven in de VS gunstig om te gaan nearshoren in Mexico, maar tegelijk duiken daar vaak problemen op wat de infrastructuur en de veiligheid betreft. Ook in Oost-Europa kampen bestaande fabrieken soms met een verouderde infrastructuur. Verder kan het gebrek aan ervaring met elektronica-export sommige landen parten spelen.

Vaak komen de tekortkomingen op het vlak van infrastructuur in Amerika en Europa naar voren op het niveau van ‘second’ en ‘third suppliers’. Dan moeten belangrijke assemblageonderdelen en componenten nog steeds uit andere regio’s komen. Als je daarentegen in China elektronica assembleert, kun je alle plastic en metalen bij wijze van spreken om de hoek verkrijgen. Voor de bedrijven op offshoring en nearshoring overstappen, komt het er dus op aan de komende jaren een beter ecosysteem uit te bouwen. Maar als grote bedrijven op lange termijn het potentieel van bepaalde locaties zien – zoals Apple in India – zullen ze de sprong wagen en er stevig investeren, waarbij ze andere bedrijven in hun kielzog zullen hebben. Wel betekent die complexiteit dat bij elke beslissing over een nieuwe faciliteit de volledige supply chain en omringende ondersteunende infrastructuur moeten worden meegenomen.

Oog voor duurzaamheid
Verder mogen we ook andere kosten niet vergeten mee te nemen. Zo worden zaken als afvalverwerking, rapportagevereisten, werkstandaarden en duurzame energie- en waterbronnen steeds meer bepalend bij het succes van reshoring-initiatieven. Zo kunnen de vereisten op het vlak van ESG (Environmental, Sustainability & Governance) bepaalde regio’s parten spelen. Uit onderzoek van Savill komt bijvoorbeeld naar voren dat typische lagekosteneconomieën vaak slecht scoren op het vlak van ESG. Die regio’s kampen ook vaker met corruptie en kinderarbeid. Een nauwgezette monitoring en auditing op dat vlak zijn dan ook noodzakelijk om de ecologische voordelen die produceren dichter bij huis met zich meebrengt kracht bij te zetten.

Geopolitiek, incentives en stabiliteit
Overheden bieden vaak flink wat subsidies voor nieuwe projecten. Het is echter belangrijk die vooral als een ‘nice to have’ te beschouwen. Nog veel waardevoller is politieke en economische stabiliteit om het succes van reshoring-projecten op lange termijn te garanderen.

Verdere evolutie

We kunnen concluderen dat er momenteel wel degelijk een reshoring-beweging aan de gang is als gevolg van de belangrijke verstoringen de afgelopen jaren. Door hun productielocaties meer te spreiden en ze dichter bij de eindmarkt te brengen, willen bedrijven zich beter wapenen tegen onheil – bijvoorbeeld door een natuurramp of een oorlogssituatie – op een welbepaalde locatie. Dat betekent tegelijk dat die bedrijven bereid zijn afstand te doen van de kostenvoordelen die een meer gecentraliseerde productie doorgaans met zich meebrengt.

Het komt er nu op aan die nieuwe supply chains vorm te geven op een manier die een zo hoog mogelijke continuïteit biedt. Daarbij moeten we rekening houden met een hele reeks uitdagingen en risico’s. In dat kader kan het ook interessant zijn een nieuwe productiefaciliteit pas effectief de activiteiten te laten overnemen als ze volledig volgens de verwachtingen ‘up & running’ is.

Volgens Johanna Hainz zullen standaardisatie, connectiviteit en automatisering een belangrijke rol spelen bij een succesvolle uitrol van een nieuwe, wereldwijde productiefootprint. Ze pleit dan ook voor een soort ‘Ikea-handleiding’ voor verschillende elektronische en technologische producten, die kan worden gedeeld over de faciliteiten in verschillende regio’s. Wanneer er dan voldoende vraag is voor een lokale markt, kan de ‘master production schedule’ naar de faciliteit in kwestie gaan. Uiteraard vereist zo’n aanpak wel een goed uitgekiende IT- en logistieke set-up. Transparante, open-source systemen kunnen daarbij een rol spelen, maar het spreekt voor zich dat ook de ontwikkelingen in die richting tijd zullen vragen.