Gepakt en gezakt de toekomst tegemoet

Verpakking, het is iets wat we dagelijks in onze handen hebben, bestaande uit plastic, karton, hout, metaal, blik,… en het kan alle vormen en maten aannemen. De afgelopen jaren heeft verpakking een hele evolutie doorgemaakt, maar wat er in het verschiet ligt, zou wel eens tot een hele metamorfose kunnen leiden. Aandacht voor de milieuproblematiek, de impact van producten op onze gezondheid, het belang van veiligheid: het zijn allemaal factoren die verpakking kunnen beïnvloeden. En dan is de vraag nog maar hoe verpakking er in pakweg 2050 zal uitzien.
Om een indicatie te kunnen geven, werden 22 ontwerpers bevraagd die lid zijn van de European Packaging Design Association. De interviews dienden als basis voor de YouGov consumentenenquête bij zes Europese landen: België, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië en Spanje.
 
De enquête ging uit van vier uitdagingen: de vergrijzing van de bevolking, de uitputting van natuurlijke hulpbronnen, de ontwikkeling van artificiële intelligentie en de stijging van de mobiliteit met autonome voertuigen en zelfs ruimtereizen. De resultaten van het onderzoek werden geanalyseerd door Fabrice Peltier, die al meer dan 12.000 verpakkingen voor consumenten heeft gecreëerd en een erkend expert is in verantwoorde ontwerpen met respect voor het milieu. Hij is ook auteur van een groot aantal artikels en werken, waaronder het referentiewerk voor ontwerp ‘Le design pour les nuls’.

Uitdaging 1: vergrijzing

In 2016 was een vijfde van de Europese bevolking ouder dan 65 jaar, een cijfer dat tegen 2050 alleen maar zal toenemen. Dit jaar zijn er 500.000 honderdjarigen in de wereld, maar tegen 2100 zal dat de kaap van 26 miljoen overschrijden. Nog dit jaar bleek dat in Frankrijk de helft van de fast moving consumer goods wordt gekocht door mensen ouder dan 50. Verpakking moet dus meer en meer zijn vizier richten op de oudere bevolking, maar daar is nog werk aan de winkel.
 
Uit de enquête blijkt dat ontwerpers niet vinden dat verpakking bij de oudere bevolking aansluit. Er wordt te weinig rekening gehouden met mensen die een verminderd zicht hebben, denk maar aan verziendheid, maar evengoed cataract. De ontwerpers geven ook aan dat bij oudere mensen de motoriek afneemt door bijvoorbeeld artritis en dat de hersenen trager informatie verwerken. Toch maken de klanten van ontwerpers zich zelden zorgen over de vergrijzende bevolking. De enige groep waarin ze geïnteresseerd zijn, is die van de ‘millennials’, de zogenoemde generatie Y die in de jaren ’80 is geboren en dus te midden van de digitale revolutie is opgegroeid.
 
Om de groeiende groep ouderen van handelbare verpakking te voorzien, moet er rekening worden gehouden met de leesbaarheid van informatie. Zo kunnen het lettertype, de tekstkleur, het aantal talen en een afgewogen hoeveelheid informatie een meerwaarde bieden, net zoals duidelijke boodschappen eventueel gestaafd met symbolen. Hoe je een verpakking kunt openen of sluiten kan worden aangegeven met pijlen. Ook het gewicht en het formaat van verpakkingen kunnen aan ouderen worden aangepast. Zo geven Franse, Spaanse, Britse en Italiaanse consumenten aan dat verpakkingen te veel wegen. Belgen en Duitsers wijzen dan weer op ongeschikte formaten voor consumptie. Consumenten uit alle zes de landen zijn het erover eens dat ouderen het meest in de problemen komen door moeilijk leesbare informatie en verpakkingen die moeilijk openen of sluiten.

Uitdaging 2: uitputting van natuurlijke hulpbronnen

Het staat intussen als een paal boven water: de natuurlijke rijkdommen op aarde zijn eindig. Earth Overshoot Day berekent jaarlijks op welke kalenderdag de natuurlijke hulpbronnen zijn opgesoupeerd vergeleken met de capaciteit van de aarde om de hulpbronnen dat jaar nog te produceren. In 1970 kwam de aarde slechts twee dagen te kort om wat was geconsumeerd, weer aan te vullen. Wat dit jaar betreft, zijn de natuurlijke hulpbronnen echter al sinds 1 augustus uitgeput. En er wordt voorspeld dat die kalenderdag in 2050 al in de maand april zal vallen. Olie zou tussen 2050 en 2070 uitgeput raken. Voor ijzer zou dat het geval zijn tussen 2072 en 2092 en voor aluminium tussen 2140 en 2160.
 
In de enquête geven de ontwerpers aan dat verpakking niet goed is aangepast aan de uitdagingen die het milieu met zich meebrengt en vinden ze dat ze er zelf verantwoordelijkheid voor dragen. Vijf soorten verpakking zouden ze willen bannen. Het gaat in de eerste plaats over nutteloze verpakking, verpakking die geen meerwaarde biedt voor de bewaring en bescherming van producten. Ook oververpakking is volgens de respondenten te vermijden, ze is te omvangrijk en overdreven beschermend. Daarnaast noemen ze verpakkingen die verschillende materialen combineren, niet-recycleerbare verpakkingen en plastic verpakkingen.
Verder merken de ontwerpers bij hun klanten weinig bezorgdheid over het milieu. Enkel wanneer ze hun imago kunnen opsmukken of de verkoop kunnen stimuleren, vragen ze naar ecologisch verantwoorde verpakkingen.
 
De ontwerpers suggereren een aantal oplossingen om naar een verstandige manier van verpakken te evolueren.
Zo moet het aantal verpakkingslagen worden beperkt en moet het gebruik van recycleerbare materialen worden aangemoedigd door het in de ontwerpvereisten op te nemen. Verpakkingsmateriaal kan gebruik maken van bioproducten zoals zeewier, bamboe of afval dat niet wordt gebruikt om mensen of vee mee te voeden. De distributiemodellen moeten veranderen richting pakweg herbruikbare verpakking, zodat nieuwe producten pas kunnen worden aangekocht wanneer gebruikte verpakking wordt ingeleverd. Verder zijn striktere wetten noodzakelijk inzake duurzame en volledig recycleerbare materialen: een extra taks op niet-recycleerbare verpakking is een optie. Het moet duidelijker zijn hoe afval moet worden gerecycleerd en gemakkelijker om thuis en in afvalsorteercentra te recycleren. Wie goed recycleert, kan dan met een soort award worden beloond.
 
De voorstellen van de ontwerpers werden voorgelegd in de YouGov-enquête en in alle zes de landen vinden consumenten dat niet-recycleerbare verpakking moet worden verboden. Britten en Duitsers, en in mindere mate Fransen en Belgen, zijn er ook voorstander van om het aantal verpakkingslagen te beperken. Italianen en Spanjaarden spreken zich dan weer nadrukkelijk uit voor een financiële beloning voor wie gebruikt materiaal terugbrengt. Wat verder nog opvalt, is dat in vergelijking met millennials, babyboomers er grotere voorstanders van zijn om niet-recycleerbaar materiaal te verbieden om vervuiling tegen te gaan.

Uitdaging 3: artificiële intelligentie

We kunnen niet meer om artificiële intelligentie (AI) heen. Ze ontwikkelt zich snel en naar alle waarschijnlijkheid zal ze in de volgende jaren deel uitmaken van alle domeinen van onze samenleving. We mogen ervan uitgaan dat ook productverpakkingen met AI zullen worden uitgerust om ze van veiligheid en informatie te voorzien.
Dat zijn ook de verwachtingen van de ontwerpers in de enquête: AI wordt als vanzelfsprekend beschouwd. Slim verpakken is dan ook geen marketingstunt, maar een logisch gevolg van de huidige ontwikkelingen en zal tot heel wat verbeteringen leiden. Klanten van ontwerpers zijn nog niet echt bezig met AI en de invloed ervan op verpakking, maar ze zijn er wel door geïntrigeerd. Volgens de ontwerpers zal AI in verpakking bijdragen tot duidelijkere communicatie. Daarmee bedoelen ze dat de juiste informatie aan de juiste persoon op het juiste moment zal worden meegedeeld.
 
Verder kan AI namaak tegengaan, de kwaliteit en de houdbaarheid garanderen en het gebruik vergemakkelijken door extra advies. Bovendien kan het betere diensten voorzien, zoals menu’s samenstellen afhankelijk van de vereisten en van wat in voorraad is.
Volgens de ontwerpers kan AI ook worden ingezet in de strijd tegen afval, door een realtime waarschuwing aan de verpakking toe te voegen. Op basis van zijn geologische positie en het soort verpakkingsmateriaal kan de consument instructies krijgen om op de juiste manier te sorteren. Daarnaast kan via een slimme prullenmand afval sorteren worden beloond.
Dankzij AI kan verpakking ook de oudere bevolking assisteren via pakweg spraaktechnologie.
 
Uit de YouGov-enquête blijkt dat de zes landen in AI geloven, zowel op het vlak van economie als ecologie. Een derde denkt dat de consument informeren over de vervaldatum zal helpen om afval te verminderen, terwijl 38% erin gelooft dat AI een meerwaarde zal betekenen om verpakking beter te sorteren en te recycleren.
Duitse consumenten geloven dan weer sterk in AI als het gaat over verpakking die het gemakkelijker maakt om producten te gebruiken en waarvan de informatie-uitwisseling beter verloopt. Er is ook een opmerkelijk aantal consumenten dat antwoordt met “Ik weet het niet”, wat erop duidt dat AI consumenten nog steeds moet overtuigen.

Uitdaging 4: mobiliteit

Sciencefictionfilms pakken er vaak mee uit: autonome voertuigen in de straat, de lucht en de ruimte, maar het wordt meer en meer werkelijkheid. Er lopen al heel wat testen met zelfrijdende (vracht)wagens en waarschijnlijk zal het in 2050 niet langer nodig zijn dat we zelf de auto besturen, maar kunnen we, terwijl onze auto rijdt, werken en consumeren zoals we dat ook in huis of op kantoor doen. Ook die nieuwe transportmogelijkheden zullen een invloed hebben op verpakking.
 
Aan de ontwerpers werd gevraagd of ze denken dat de huidige verpakking geschikt is voor nieuwe mobiliteitsvormen, waarop werd geantwoord dat dat nog niet het geval is. Vooral in volume en gewicht, openen en sluiten en het levenseinde van verpakkingen zien ze problemen. Hoe meer nieuwe levermethodes er opduiken, denk maar aan de Amazondrones, hoe meer het ontwerp van verpakking zal evolueren. De ontwerpers geven aan dat hun klanten nog niet bezig zijn met nieuwe mobiliteitsmogelijkheden.
 
Nochtans vereisen nieuwe vormen van mobiliteit ook een flexibele verpakking. Zo mag verpakking niet te groot of te zwaar zijn en moet ze voldoende stabiel zijn, waarmee wordt bedoeld slipvrij en beter bestand tegen schokken. Ook moet ze gemakkelijker te openen en nog beter af te sluiten zijn.
Daarnaast zal er over temperatuurgarantie moeten worden nagedacht, want systemen die in verpakking worden geïntegreerd om goederen koel te houden, zijn duur en bovendien moeilijk te recycleren. Het zou beter zijn om de voertuigen met zulke systemen uit te rusten.
Op het vlak van afvalbeheer stellen de ontwerpers voor om voertuigen van prullenmanden te voorzien en afval van verpakkingen om te zetten in brandstof.
 
Het lijkt misschien nog abstract, maar toch liet de enquête de ontwerpers ook al nadenken over hoe verpakking zal moeten veranderen als we met zijn allen door de ruimte reizen. In dat geval zullen lichte en kleine verpakkingen nog belangrijker worden dan ze al zijn. Goederen zullen ook langer houdbaar moeten blijven en gemakkelijker te consumeren zijn.
 
In de YouGov-enquête geven Franse, Spaanse, Britse en Italiaanse consumenten aan dat verpakking na gebruik nog beter zal moeten worden beheerd bij een mobielere bevolking. Belgen en Duitsers denken dat verpakkingen vooral gemakkelijker zullen moeten kunnen openen en sluiten. Er is ook een vrij hoog percentage van de consumenten dat niet weet welke invloed de veranderingen in mobiliteit op verpakking zullen hebben.