Geen vaccin zonder supply chain

Hoewel er nog grote onzekerheid bestaat over welke vaccins uiteindelijk de eindmeet zullen halen, is het nu al zeker dat de struikelblokken bij de verdeling niet min zullen zijn. Dat blijkt ook duidelijk uit een whitepaper van Transport Intelligence. Terwijl alle ogen momenteel nog gericht zijn op de ontwikkeling, wordt het dan ook tijd om na te denken over de logistiek die hier vroeg of laat aan moet worden gekoppeld.

Race tegen de klok

Vandaag zijn er maar liefst meer dan 150 individuele vaccins in ontwikkeling. Belangrijke Amerikaanse ontwikkelaars zijn Johnson & Johnson, Moderna, Novavax en Merck. In het VK heeft AstraZeneca zich in de strijd geworpen. Sommige bedrijven werken samen aan een vaccin, zoals Pfizer (VS) en BioNTech (D) of GlaxoSmithKline (UK) en Sanofi (F). In China hebben Sinovac en Dynavax de handen in elkaar geslagen.
 
Ondanks de onzekerheid over welke vaccins uiteindelijk succes zullen boeken, zijn er wereldwijd intussen al miljoenen dosissen voorbesteld. Aangezien het ernaar uit ziet dat de hoeveelheid vaccin aanvankelijk beperkt zal zijn, worden alvast enkele prioritaire doelgroepen naar voren geschoven, zoals ouderen en gezondheidswerkers. Maar als de productie van vaccins eenmaal op kruissnelheid zit, zullen er miljarden mensen moeten worden bereikt. Dat is allesbehalve een evidentie. Zo heeft Adar Poonawalla, CEO van het Serum Institute, becijferd dat in het meest optimistische scenario de volledige bevolking in India niet eerder dan 2024 gevaccineerd zal zijn.

We mogen ook niet vergeten dat aan elk vaccin extra materiaal gekoppeld is. Denken we maar aan naalden, injectiespuiten en flacons. Die zullen weliswaar via andere, bestaande supply chains worden getransporteerd maar de benodigde hoeveelheden zullen enorm zijn. Die volumes vormen een extra uitdaging.

Aangezien helemaal nog niet zeker is wanneer welke vaccins op de markt zullen komen, is het ook erg lastig om in te schatten wanneer de logistiek uit de startblokken moet schieten. De prognoses op dat vlak lopen ook sterk uiteen. Zo zouden er volgens de CDC (Centers for Disease Control and Prevention) op het moment van verschijning van dit artikel al twee miljoen dosissen beschikbaar moeten zijn in de VS en twintig à dertig miljoen tegen eind dit jaar. Meer conservatieve bronnen zeggen evenwel dat het vaccin niet voor midden volgend jaar beschikbaar zal zijn voor Amerika

De hoofdrol van luchtvracht

Welke vaccins er uiteindelijk ook uit de bus komen, de productie zal sowieso op een zeer beperkt aantal locaties geconcentreerd zitten. Het ziet ernaar uit dat – op enkele uitzonderingen na – het vaccin zal worden geproduceerd in de landen waar het werd ontwikkeld. Als we afgaan op de voorbestellingen, dan zal het grootste volume aan vaccin van de band rollen in het VK, de VS, China, Frankrijk, Duitsland en Rusland.

Gezien de beperkte houdbaarheid van de vaccins die momenteel worden ontwikkeld, zal luchtvracht een zeer grote rol spelen bij het transport. Er zullen enorme volumes vaccin moeten passeren langs de belangrijkste cargoluchthavens van die landen. Binnen Europa zullen de meeste vaccins over de weg worden getransporteerd. Gezien de belangrijke rol van het VK bij de ontwikkeling en het feit dat de release van het vaccin wel eens zou kunnen samenvallen met de Brexit, kan dat voor ernstige vertragingen zorgen als er geen akkoord tussen het VK en de EU wordt bereikt. In dat geval zal luchtvracht ook hier de meest aangewezen optie zijn.

Het spreekt voor zich dat die grote afhankelijkheid van luchtvracht wel eens capaciteitsproblemen zou kunnen opleveren. Om een idee te geven van de volumes waarover we spreken: DHL en McKinsey schatten dat er over een periode van twee jaar 15.000 vluchten met 200.000 pallets nodig zullen zijn om de wereldwijde distributie te kunnen garanderen. Dat terwijl de beschikbare luchtvrachtcapaciteit in september een derde lager lag dan vorig jaar. Organisaties zoals Unicef hebben al gewaarschuwd dat het – nog los van de verdeling van het COVID-19-vaccin – zelfs lastig zal worden om de bestaande vaccinatieprogramma’s in verschillende landen wereldwijd te blijven garanderen.

Daarnaast heeft de IATA (International Air Transport Association) nog een aantal extra aandachtspunten aangestipt. Zo moeten we rekening houden met de (beperkte) beschikbaarheid van temperatuurgecontroleerde gebouwen en medewerkers die kunnen omgaan met delicate tijds- en temperatuurgevoelige vaccins. Uiteraard zullen ook een robuuste monitoring en de nodige veiligheidsvoorzieningen vereist zijn om de integriteit van het vaccin te garanderen.

Ook een snelle processing van export en import zal cruciaal zijn voor het succes van het vaccinatieprogramma. Immers, hoe meer vertraging de verschepingen oplopen, hoe groter de kans dat het vaccin niet meer voldoende effectief is. De vaccins van Pfizer en Moderna, bijvoorbeeld, moeten bij heel lage temperaturen worden opgeslagen en hebben in een gekoelde omgeving een houdbaarheid van slechts een zeer beperkt aantal dagen. Dat betekent dat de klok heel hard begint te tikken zodra ze het koeltransport in gaan.

Daarom schuift de IATA alvast een aantal punten naar voren die die processing kunnen versnellen. Daarbij denken we aan snellere procedures voor ‘overflight’ en landingsvergunningen. Een goede ondersteuning van de verkeersrechten voor operaties die te maken hebben met het transport van het vaccin is onontbeerlijk. Bij het transport van het vaccin zouden er ook geen beperkingen op het vlak van operationele uren mogen worden opgelegd. Verder zou het goed zijn om bij aankomst prioriteit te geven aan deze transporten.

Door de grote logistieke uitdagingen overwegen landen als de VS zelfs om hun leger in te schakelen. Het is natuurlijk wel de vraag in welke mate een leger kan omgaan met de strenge temperatuurcondities die vereist zijn.

Efficiënte koudeketen voorop

Gezien het grote belang van gekoeld transport en dito opslag, wordt nu al massaal geïnvesteerd in aangepaste koudeketens. Elk vaccin kan trouwens maar een erg geringe temperatuurschommeling aan. Dat maakt een betrouwbare monitoring nog belangrijker, van de producent over de distributiecentra naar de ziekenhuizen of de plaatsen waar het vaccin wordt toegediend. Vaak zal ook droogijs worden gebruikt tijdens het transport. Daarom overwegen UPS en FedEx allebei om hun eigen droogijs te gaan maken.

Sommige vaccins vereisen zelfs diepvriesopslag tot min 80 graden Celsius, of zelfs min 180 graden Celsius met behulp van vloeibare stikstof. Dergelijke vaccins opslaan en distribueren vormt uiteraard een enorme uitdaging. Aangezien er onzekerheid bestaat over welke vaccins geautoriseerd zullen worden, is het enthousiasme om nu al te investeren in diepvriescapaciteit – die misschien niet nodig is – ook niet groot.

Het meest logisch is om zulke vaccins centraal op te slaan in zogenaamde diepvriesboerderijen. Dat betekent wel dat die ver weg kunnen liggen van de gebieden waar ze het meest nodig zijn. Ondertussen bouwt UPS bijvoorbeeld diepvriesboerderijen in het Nederlandse Venlo en in Louisville (Kentucky). Verder plant de logistiek dienstverlener bijkomende faciliteiten in het VK, Duitsland en Zuid-Amerika. De boerderijen in aanbouw bevatten elk 600 vriezers die elk 48.000 flesjes vaccin kunnen opslaan, vooraleer ze in droogijs worden verscheept. Die condities zijn weliswaar nodig voor de Moderna- en Pfizer-vaccins, maar niet voor veel andere, die voldoende hebben aan een gekoelde omgeving van twee à acht graden. Tegelijk investeert Pfizer bijvoorbeeld in containerboxen die met behulp van droogijs gedurende tien dagen een temperatuur van min 75 graden Celsius kunnen aanhouden. Die containerboxen zijn uitgerust met thermische sensoren en maken gps-tracking mogelijk.

Uiteraard zullen de uitdagingen om het vaccin in ontwikkelingslanden te distribueren nog van een compleet ander niveau zijn. Daar wordt het nog lastiger om de vaccins op de vereiste lage temperaturen te houden. Zo zijn diepvries- en koelfaciliteiten schaars in grote delen van Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Daarnaast kunnen ook onbetrouwbare elektriciteitsvoorzieningen de distributie van het coronavaccin in bepaalde gebieden parten spelen.

Onzekerheid over logistieke kosten

De achterliggende logistieke kosten voor de verdeling van de vaccins zullen van verschillende factoren afhangen. Uiteraard maakt het een groot verschil of een vaccin diepgevroren of gekoeld moet worden bewaard. Daarnaast speelt ook de houdbaarheid bij hogere temperaturen een rol. We moeten er ook rekening mee houden of één enkele vaccinatie volstaat of er extra vaccinaties nodig zijn. Verder speelt de vereiste transportmodus – land of lucht bijvoorbeeld – en het feit of een vaccin lokaal of centraal wordt geproduceerd een rol bij de berekening van het kostenplaatje.

Als we er de verschillende vaccins in ontwikkeling even bijnemen, zal het dus een groot verschil maken of de vaccins van Pfizer (-80 graden Celsius), Moderna (-20 graden Celsius) of AstraZeneca (gekoeld) uit de bus komen. Bij die drie vaccins is na de oorspronkelijke vaccinatie nog een herhaalvaccin nodig, terwijl er bij Johnson & Johnson’s gekoelde vaccin maar één dosis nodig zou zijn. Bovendien kan laatstgenoemd vaccin drie maanden gekoeld worden bewaard, wat dat vaccin op logistiek vlak een stuk voordeliger maakt.

Met alle onzekerheden in het achterhoofd, is het dus erg moeilijk al te bepalen wat de werkelijke logistieke kosten zullen zijn. Toch kunnen we nu al noteren dat voor farmaceutische producten de logistieke kosten tot zeven à acht procent van de ‘cost of goods sold’ kunnen oplopen.

Kortom, het is onmogelijk de precieze logistieke vereisten voor het wereldwijde netwerk voor coronavaccins te bepalen vooraleer die vaccins volledig veilig worden verklaard. Dat wil uiteraard niet zeggen dat logistieke dienstverleners zich niet al op verschillende scenario’s kunnen voorbereiden. We onthouden vooral dat uiteenlopende factoren – vaak eigen aan het vaccin in kwestie – daarbij een rol zullen spelen. Als één ding zeker is, dan is het wel dat de uitdagingen op de verschillende genoemde fronten enorm zullen zijn. Tegelijk kunnen de logistieke partijen die in aanmerking komen om deze ketens op zich te nemen, de uitdagingen als een opportuniteit zien.