Efficiënter werken en kruisbesmetting vermijden

Tomeco is een groep van negen Vlaamse tomatentelers die exclusief voor Coöperatie Hoogstraten werkt. De organisatie beheert een centraal sorteer- en inpakcentrum op de site van de veiling, waar de verkoop van dagverse groenten en fruit plaatsvindt. De verpakkingen met tomaten lopen uiteen: van 250 gram tot 6 kilogram. Alles samen gaat het om honderden mogelijke combinaties. Door samen te werken, stelt Tomeco de telers in staat productiepieken en -dalen op te vangen. Maar er is meer. De vereniging bundelt ook de krachten om in te zetten op innovatie. Vandaar onder meer het eigen sorteer- en verpakkingscentrum om zo het oogsten en het transport te optimaliseren, maar ook om potentiële kruisbesmetting tussen telers te voorkomen: er is een strenge controle op de teelten.

Als groep produceert Tomeco ongeveer 33 miljoen kilogram tomaten. De verkoop verloopt grotendeels via contracten. “Wij oogsten, sorteren en verpakken op maat van de klant”, zegt Tom Verdonck, marketingmanager bij Tomeco. “Ongeveer een derde van het volume van de telers komt naar Tomeco voor verkoop op de veiling. Het overige product gaat in bulk – maar uiteraard met de hand op kwaliteit gesorteerd – van de telers rechtstreeks naar de loodsen van Coöperatie Hoogstraten.” Het intern transport’ bij Tomeco – van het sorteer- en verpakkingscentrum naar de groenteloods van de veiling – verloopt via een privéweg van 235 meter. Tot voor kort stond een heftruckchauffeur in voor dat transport. In de zomer ging het om zowat dertig ritten per dag. “Daarvoor moest er de hele dag iemand rondrijden met een heftruck, met daaraan een kar met pallets, om de tomaten van de sorteer- en inpakloods naar de veiling te brengen”, vertelt Tom Verdonck. “Zeg nu zelf, er bestaan veel betere manieren om een heftruckchauffeur in te zetten. Almaar hetzelfde traject afleggen is bovendien niet echt een mentaal stimulerende job. Omdat de procedure van het laden en lossen ook altijd dezelfde is, leek het ons haalbaar het transport te automatiseren.”

Telers en machines hand in hand

Tomeco vond inspiratie bij de grote Vlaamse havens. “Tomatentelers hebben op zich al veel ervaring met automatische machines”, gaat Tom Verdonck verder. “In tomatenserres gebruiken we al sinds jaar en dag een automatisch geleide kar die een traject volgt dat in de grond is ingewerkt. Alleen is die methode niet geschikt voor een buitenomgeving.” Daarom liet Tomeco zich inspireren door de AGV’s die industriële zeehavens buiten gebruiken, bijvoorbeeld om containers op carriers te plaatsen. De uitdaging bestond erin een AGV te ontwikkelen die zorgvuldig omgaat met de tomaten, maar tegelijk ook voldoende robuust is om buiten de loodsen te rijden en die steeds adequaat reageert op mogelijke gevaren in de omgeving.

De telersgroep vond in AVT Europe een partner voor het project. Die ontwikkelaar stelde een zelfrijdend transport voor dat via rollerbanen in aangepaste laadkades automatisch pallets kan in- en uitladen. De AGV volgt een route die is uitgestippeld met transponders. De verbinding verloopt over wifi. Het gaat om een vast traject van de sorteerloods naar de veilingloods en terug.

Tom Verdonck “Per rit laadt het ‘AuTomaatje’ autonoom acht pallets, brengt ze naar de veiling, lost de lading en keert zelfstandig naar Tomeco terug. De ontwikkeling van het toestel verliep uiteindelijk vrij vlot, al waren de levertermijnen van bepaalde onderdelen wel wat langer dan verwacht.”

Door weer en wind met kwetsbare lading

Sinds de zomer van 2023 volgt het AuTomaatje tot dertig keer per dag de uitgestippelde route. De lading bevindt zich in een gesloten kar, beschut tegen regen, wind en felle zon. Dat het transport zo afgeschermd verloopt, is een extra troef in het kader van de voedselveiligheid. Het AuTomaatje past zijn rijgedrag bovendien aan in functie van het weer. Als het toestel regen detecteert, gaat het al voor de bocht vertragen om te vermijden dat het slipt op het gladde wegdek. De transponders in de weg helpen de AGV daarbij.

T. Verdonck: “Een scanner in de kar detecteert waar iedere volgende transporder zich bevindt. Daardoor kan het toestel de juiste weg vinden. Mocht het AuTomaatje ooit van het traject afwijken en geen transponder aantreffen waar het er eentje verwacht, dan zou het stoppen met rijden.”

Het is maar een van de vele veiligheidsmaatregelen die Tomeco heeft genomen. “Er is behoorlijk wat beweging op de route die het AuTomaatje volgt, ook al is het geen openbare weg”, gaat Tom Verdonck verder. “Er kunnen wagens geparkeerd staan, er komen mensen voorbij, er kan onverwacht iets op de weg liggen, enzovoort. Camera’s en sensoren op het AuTomaatje houden de omgeving in de gaten. Verder waarschuwt een biep omstaanders voor zijn nabijheid. De AGV is ook een opvallende verschijning met zijn felgele kleur en beschilderd met reflecterende verf.”

Kinderziektes snel verholpen

Er waren een paar aanpassingen nodig voordat het AuTomaatje zo vlot reed als het vandaag doet. “In het begin waren de sensoren te gevoelig”, blikt Tom Verdonck terug. “Een voorbijvliegende vogel of een takje op de weg deed de AGV al stoppen. Bovendien remde hij bijzonder bruusk: hij bleef rijden tot op twaalf centimeter van het obstakel om dan ineens te stoppen. De biep, verplicht voor de veiligheid, was eerst een alarm dat je je ramen deed sluiten als de AGV voorbijreed. Nu is het een veel aangenamer geluid.”

Nog enkele kinderziektes waren niet geanticipeerd, maar waren snel van de baan.

T. Verdonck: “Op warme zomerdagen, waarbij hoge temperaturen het asfalt verhitten, lieten de banden van de kar sporen na. Het AuTomaatje heeft dan ook geen grote rubberen banden. Even losten we het probleem van de spoorvorming op door via de besturing het traject telkens een paar centimeter op te schuiven. Later legden we een betonnen pad aan, wat sowieso een betere ondergrond is voor een AGV. Ook erg koud weer zorgde kort voor een verstoring: omdat regenwater was bevroren, opende de laadklep niet zo snel als het AuTomaatje gewend is. Dat bracht het in de war. Maar met het aanbrengen van een extra rubberen strook, was ook dat probleem opgelost.”

Slimme technische keuzes

Het AuTomaatje draait zoals andere de AGV’s van AVT Europe op het platform Simove van Siemens. Dat systeem maakt het mogelijk zelf aanpassingen aan het traject te maken, bijvoorbeeld, zoals toen Tomeco de spoorvorming opmerkte. Tegelijk stelt het de vereniging in staat het project later uit te breiden, eventueel zonder opnieuw een beroep te doen op transponders in de weg.

Het AuTomaatje is een duurzame keuze in de zin dat het zichzelf oplaadt met zonne-energie. “Telkens wanneer de kar wacht, laadt hij bij”, verduidelijkt Tom Verdonck. “Hij heeft een relatief kleine batterij van maar twintig kilowattuur, maar die is voor onze context prima gedimensioneerd. Het AuTomaatje hoeft uiteindelijk slechts een kleine helling te overbruggen, waarna het op perfect effen ondergrond verder rijdt. In de winter leveren onze zonnepanelen minder stroom op, maar de AGV hoeft dan ook minder transporten uit te voeren.”

Uitbreiding naar andere logistieke processen

Het AuTomaatje vroeg van Tomeco een flinke investering, maar daar staat wel een grote return tegenover die zich bovendien niet beperkt tot financiële voordelen.

T. Verdonck: “Een groot verschil is dat onze heftruckchauffeurs nu zinvoller werk verrichten. De automatisering bespaart zo veel manuren. Een bijkomend voordeel is de kleinere kans op fouten. We telen verscheidene types tomaten, waarvan het merendeel moeilijker te telen is. In de sector heerst al enkele jaren een virus dat voor de consument onschadelijk is, maar wel bijzonder belastend voor de tomatenplanten zelf. We zetten hard in op het voorkomen van besmetting – en in het slechtste geval op het indijken van kruisbesmetting. We doen dat in onze loods via een natuurlijke flow, waarbij telers zo min mogelijk met elkaar in contact komen. Dankzij het AuTomaatje besparen we op dat vlak veel tijd en energie. Bij iedere menselijke tussenkomst moeten medewerkers de handen ontsmetten en beschermende kledij aantrekken. Door het AuTomaatje komt het afgewerkte product nu niet meer in contact met materiaal dat door potentieel besmette zones is gecontamineerd. Daardoor is er minder ontsmetting nodig, al valt de nood aan ontsmetting er niet helemaal door weg.”

Het AuTomaatje is niet het enige innovatieve project van de tomatentelersvereniging. Tomeco bekijkt ook hoe het andere logistieke processen kan automatiseren. “We willen vooruitstrevend zijn”, besluit Tom Verdonck. “We delen bijvoorbeeld zonne-energie, geproduceerd door zonnepanelen die op gerecycleerde fruitkisten op onze waterbassins drijven, met naburige bedrijven. Momenteel zien we nog uitbreidingsmogelijkheden voor het gebruik van AGV’s. Niet alleen tomaten komen in onze loods aan, maar bijvoorbeeld ook de verpakkingsmaterialen die Coöperatie Hoogstraten ons levert. De automatisering van dat proces zal geen complex project zijn. Uiteindelijk kun je een AGV eender welk traject laten volgen. We overwegen dus zeker de mogelijkheden.”

Lisa Meyers