De supply chain als cruciale schakel

Voedselverspilling vormt een wereldwijde uitdaging. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) gaat ongeveer een derde van het mondiaal geproduceerde voedsel op een bepaald punt verloren. Op Europees niveau gaat het om 59 miljoen ton per jaar of 132 kilogram per persoon. Gezinnen waren volgens Eurostat in 2022 verantwoordelijk voor iets meer dan de helft van de totale voedselverspilling (54 procent). De rest van de etenswaren ging verloren binnen de supply chain, waarvan negentien procent bij de producenten en acht procent in de detailhandel en distributie.

Het terugdringen van voedselverspilling geldt niet enkel als een morele verplichting. De Waste Framework Directive (WFD) is een Europese richtlijn met als doel de circulaire economie te bevorderen en de negatieve milieueffecten van afval te verminderen. De nieuwe versie van de WFD bevat onder meer bindende doelen. “Hoewel het voor de buitenwereld vooral lijkt dat de retailers de vermindering van voedselverspilling aansturen, groeit het besef dat de supermarkten nadrukkelijk rekening moeten houden met de voetafdruk van hun leveranciers”, stelt Navid Mohamadi. “Aangezien ‘verantwoorde consumptie en productie’ tot de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties behoort, is het aangewezen de dynamiek achter die verhoudingen verder te onderzoeken en te evalueren.”

‘Minimum life on receipt’

De reductie van voedselverspilling in supply chains met verschillende actoren ligt niet voor de hand. “Tal van aspecten spelen een rol, zoals het milieu, de toegankelijkheid tot voeding, de kostprijs voor de klant en – niet in het minst – de winstgevendheid voor de producent en retailer”, zegt Navid Mohamadi. “Om hun eigen voedselverspilling maximaal tegen te gaan, leggen retailers hun leveranciers strikte richtlijnen op. De zogenaamde ‘minimum life on receipt’ of kortweg MLOR is sterk ingeburgerd en wijst op het percentage van de totale houdbaarheid die nog rest wanneer de producten de retailer bereiken. Afhankelijk van het type product verwachten retailers voor bederfbare goederen gemiddeld tussen 66 en 85 procent van de totale houdbaarheidsdatum als MLOR. Voor de producent rest een venster van slechts 15 tot 34 procent voor de verwerking, opslag en logistiek.” De voeding die zulke deadlines niet haalt, wil de retailer niet aankopen en komt mogelijk niet bij de consument terecht. De producten lenen zich evenwel niet tot opslag voor latere verkoop, wat resulteert in overschotten en mogelijk ook voedselverspilling.”

Een verhoogd MLOR-niveau vergroot het tijdsvenster voor de retailer om de producten te verkopen, waardoor de retailers minder verspillen. Eerder onderzoek wees uit dat slechts één dag meer houdbaarheid in de winkel resulteert in 43,1 procent minder verspilling aan de retailkant. “Daartegenover staat wel dat de fabrikant over een kortere tijdsspanne beschikt om de vereiste handelingen en processen uit te voeren”, stelt Navid Mohamadi. “Veel contracten zijn immers gebaseerd op het percentage orders die aan de vooropgestelde MLOR tegemoetkomen. Om de retailer als klant niet te verliezen, neigt de producent daarom tot overproductie, met nefaste gevolgen op de winstgevendheid van de fabrikant én voor de duurzaamheidsdimensie. Het is dus niet aangewezen om eenzijdig het perspectief van de retailer in ogenschouw te nemen.”

Ketenbrede benadering

Binnen die relatie kent de retailer schijnbaar weinig stimuli om het tij te doen keren. Door ketenbreed te kijken, neemt de voetafdruk van de totale supply chain af op het vlak van voedselverspilling, maar groeit die wel in beperkte mate op het niveau van de supermarkt.

Navid Mohamadi: “Toch mag dat de retailer allerminst afschrikken. Wanneer je samen met de producent verspilling tegengaat, verhoog je de efficiëntie. Lagere productiekosten kunnen ook de aankoopprijzen voor de supermarkten ten goede komen. Tegen een achtergrond van krappe winstmarges is dat geen te onderschatten argument. Bovendien mag je niet uit het oog verliezen dat zowel de consument als de media almaar meer druk uitoefenen op het vlak van duurzaamheid. Hoewel de klant zelden meer wil betalen voor een hogere duurzaamheidsscore, jaagt een lage duurzaamheidsscore consumenten wel weg. Wie het goed aanpakt, zet ketendenken bijgevolg in als een concurrentieel voordeel.”

Twee pistes

Om een ketenbrede benadering te verwezenlijken, analyseerden Navid Mohamadi en zijn mede-onderzoekers twee pistes: samenwerking en coördinatie. “Bij een samenwerking sturen verschillende schakels onderling het verbetertraject aan. De producent vraagt de retailer dan bijvoorbeeld om de MLOR met één dag te verruimen, waardoor hij beter omgaat met de vraagonzekerheid.”

Bij een coördinatiescenario neemt één partij het heft in handen. “Een overkoepelende kijk moet resulteren in de laagst mogelijke verspilling over de volledige supply chain. Meestal stuurt de retailer dat proces aan. Die partij beschikt over de kracht en het draagvlak om verandering te verwezenlijken. Toch biedt die werkwijze ook voordelen voor de producent. Binnen een coördinatiescenario weet hij ruimer op voorhand hoeveel hij exact moet produceren om de schappen van de supermarkt te vullen. Het belang van MLOR neemt dan sterk af. Vendor-managed inventory (VMI) leunt sterk aan bij een gecoördineerde supply chain. Door de verantwoordelijkheid voor het invullen van de voorraadniveaus bij de producent te leggen, neemt de retailer bijvoorbeeld bij de introductie van nieuwe producten de eigen risico’s weg.”

Een orkestratie door de overheid lijkt minder aangewezen. “Overheden richten zich vaak eenzijdig op het verminderen van verspilling in de detailhandel, middels een hogere MLOR. Dat werkt niet altijd”, weet Navid Mohamadi. “Op een gegeven moment hebben de Spaanse autoriteiten retailers beboet voor te hoge voedselverspillingsniveaus. Als reactie begonnen de supermarkten net meer druk te zetten op de producenten, met weinig positieve en zelfs potentieel negatieve effecten op de voetafdruk van de volledige supply chain tot gevolg.”

Onderscheid tussen FIFO en LIFO

De keuze tussen coördinatie en samenwerking hangt af van de activiteiten van de retailer. Een gecoördineerde supply chain vormt de beste optie vanuit het financiële perspectief, maar niet altijd op het vlak van verspilling. Voor laatstgenoemde parameter speelt de voorraadrotatie een doorslaggevende rol. De impact van ‘first-in-first-out’ (FIFO), ‘last-in-first-out’ (LIFO) of een hybride vorm is significant hoger.

N. Mohamadi: “Door te coördineren, beoogt de retailer het hoogst mogelijke versheidsniveau in zijn winkelschappen. Daarom werpt dat model sterker zijn vruchten af bij een FIFO-strategie. Online supermarkten lenen er zich perfect toe, gezien hun vermogen om de aankoop van de consument aan te sturen. Een online supermarkt zal eerst de producten versturen die het langst in voorraad waren, met respect voor de door de klant verwachte minimale houdbaarheid. In een fysieke winkel ligt die benadering moeilijker. Ziet de klant bijvoorbeeld twee pakken melk met verschillende houdbaarheidsdata, dan kiest hij geheid het pak met de ruimste versheidsdatum. Samenwerking vormt dan vaak een betere optie dan coördinatie. Al neem je ook afvalreductie best mee in dit verhaal.”

Bredere context

Navid Mohamadi wijst op de waarde van dit onderzoek voor zowel de retailers als de producenten. Tegelijk beschouwt hij verandering als een moeizaam en langdurig proces. “De versafdeling vormt het hart van de supermarkt. Ze bepaalt in grote mate waar de klant winkelt. Uit angst om marktaandeel te verliezen, tonen retailers vaak een terughoudendheid om louter uit duurzaamheidsperspectief zaken te veranderen. Daarnaast moeten we de verwachtingen van de consument in vraag durven te stellen. Omwille van de hoge eisen op het vlak van versheid en houdbaarheidsdata leggen supermarkten leveranciers erg krappe tijdsvensters op. Het verhaal van voedselverspilling kent dus veel dimensies, maar verdient het sowieso om door elke schakel in vraag te worden gesteld.”

KD