De kracht van antifragiele operaties

Bedrijven kunnen op verschillende manieren reageren op randomness, die in de eerste plaats wordt veroorzaakt door zogenaamde zwarte zwanen, onverwachte gebeurtenissen met potentieel grote gevolgen. In wezen kunnen ze kiezen voor fragiele, robuuste of antifragiele systemen om daarmee om te gaan. 
 

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: de eerste twee zullen niet werken. “Het spreekt voor zich dat fragiele systemen niet geschikt zijn om met randomness te tackelen. Vergelijk ze met een glazen bol die zeer breekbaar is. Zulke systemen worden binnen de kortste keren opgeslokt door chaos”, verduidelijkt Rik Vera. “Robuuste systemen daarentegen ontkennen de chaos. Die perfect georganiseerde systemen lijken onaantastbaar te zijn. Je kunt ze vergelijken met een bowlingbal. Vaak zijn organisaties die daarop steunen hiërarchisch opgebouwd en wordt er uitgegaan van veronderstellingen in plaats van data. Robuuste systemen proberen risico’s koste wat kost te vermijden. Maar het onvoorspelbare kan nu eenmaal niet worden voorspeld. Chaos kan onmogelijk worden buitengesloten en zelfs wat onbreekbaar lijkt, kan breken. In dat geval kan dat zelfs tot onherstelbare schade leiden. Met andere woorden, denken dat systemen onbreekbaar zijn, is een gevaarlijke illusie. Risico koste wat kost trachten te vermijden is niet alleen zinloos, het kan bovendien complete organisaties verlammen.” 

Reageren als een basketbalspeler

Antifragiele operaties daarentegen werken helemaal anders.  

Rik Vera: “Het is belangrijk om te beseffen dat zwarte zwanen altijd en overal kunnen opduiken. Soms komen ze zelfs vanuit je eigen organisatie of systeem. We moeten voldoende wendbaar zijn om flexibel met die gebeurtenissen te kunnen omgaan. Dat is ook wat veel bedrijven trachten te zijn: een basketbal die mee veert met de situatie. Maar dat is niet voldoende. We moeten een ‘no pain, no gain’ systeem uitbouwen, dat zich als het ware voedt met chaos. Geen basketbal, maar een basketbalspeler, die sterkere spieren ontwikkelt naarmate hij meer uitdagingen aangaat. Dat is een antifragiel systeem.” 
 
Ook belangrijk om te onthouden is dat niet alleen de systemen antifragiel moeten zijn, maar dat we ook mensen moeten hebben om een antifragiele cultuur uit te bouwen. 
R. Vera: “We hebben zogenaamde ‘chaos monkeys’ nodig die het systeem continu testen en op de proef stellen. ‘No pain, no gain’, weet je wel. Als het echt pijn begint te doen, dan doen de chaos monkeys hun werk. Typisch zijn dat de mensen die het systeem en de organisatie constant in vraag stellen. Stel dat je belangrijkste klant wegvalt. Stel dat de prijs van je grondstoffen plots met twintig procent stijgt. Hoe ga je zulke zaken oplossen? Je eigen incidenten creëren en vervolgens je ervaringen documenteren, dat is de beste manier om je te wapenen tegen zwarte zwanen.” 
  
“Het is belangrijk om een gepassioneerde nieuwsgierigheid van die medewerkers aan te wakkeren en met hen in dialoog te gaan. Stimuleer hen – met de nodige ruimte en resources – en ga een nauwe samenwerking met die mensen aan. Na verloop van tijd zul je merken dat je operaties sneller, beter en efficiënter verlopen”, vertelt Rik Vera. “Het punt is dat bedrijven van nature niet snel chaos monkeys aanwerven. Meestal zoeken ze mensen die ‘in het systeem passen’. Bovendien leren we op school vooral om processen te begrijpen en die telkens weer te halen, zonder dat je je daarbij al te veel vragen moet stellen. Meer chaos monkeys in onze organisatie krijgen is dus zeker een uitdaging.” 
 
Rik Vera raadt bedrijven zelfs aan een nieuwe KPI te ontwikkelen die bedrijven actief kan helpen om minder fragiel te worden: “Die KPI noemen we ook wel de Net Curiosity Score. Daarbij trachten we de nieuwsgierigheid binnen de organisatie te meten en te activeren. Dat zal helpen om een continu proces in die richting op te zetten. Daarmee wil ik niet zeggen dat ik tegen andere KPI’s ben. Integendeel, ze geven je een goed zicht op de stand van zaken. Maar gebruik die niet om de volledige controle te willen houden, want zoals aangehaald zal dat toch niet werken. Daarin schuilt het gevaar van KPI’s, dat ze je tegenhouden om zaken te veranderen.” 

De rol van AI in de antifragiele organisatie

We kunnen – en moeten – ons ook de vraag stellen in welke mate AI bedrijven kan helpen om antifragiel te worden. Immers, AI voedt zich met chaos om businessproblemen op te lossen. AI zal orde scheppen en inzichten geven in de wirwar van data. Hoe meer wanorde je AI voedt, hoe beter het systeem zal worden. Bij AI is het ook niet nodig dat je expliciet zaken codeert en events in standaard operating procedures giet, wat tot kwetsbare systemen kan leiden. AI is dus inherent antifragiel. 
 
“Maar vooraleer we te enthousiast over AI worden: de technologie heeft nog steeds een paar zwakke punten”, waarschuwt Adriaan Van Horenbeek. “Kijken we maar naar ‘machine learning’, het meest populaire subdomein van AI. Daar zien we duidelijk dat AI heel snel van historische data leert en op basis daarvan patronen identificeert. Als je die technologie met historische data voedt, voelt ze zich helemaal in haar element. Maar als je de technologie met nieuwe, ongeziene situaties confronteert, raakt ze in problemen. AI weet niet hoe met die situaties om te gaan en heeft meerdere soortgelijke events nodig om daar uiteindelijk van te leren. AI heeft nog steeds een hekel aan grote veranderingen binnen de taak die het is opgedragen.”  
 
We kunnen dan ook stellen dat AI tot op vandaag vooral geschikt is om zeer specifieke menselijke taken over te nemen, maar nog niet in staat is als een mens te denken. Zelfs Elon Musk heeft trouwens een paar jaar geleden toegegeven dat excessieve automatisering toch niet zo verstandig is en de kracht van mensen wordt onderschat. 
Adriaan Van Horenbeek: “Met andere woorden, AI is nog steeds onvoldoende antifragiel uit zichzelf. Het is eerder een stapsteen om antifragiel te worden. Daarom moeten we de optimale symbiose tussen man en machine vinden om zo tot antifragiele operaties te komen. Laat AI doen waar het sterk in is, met name enorme datasets analyseren en daarop complexe berekeningen doen. Maar uiteindelijk zullen mensen de juiste vragen moeten stellen en waar nodig bijsturen. Dat zal de machine helaas niet voor jou doen. Je hebt ook mensen nodig om onlogische uitkomsten te kunnen verklaren. Een goede balans vinden tussen beide is goud waard.” 

De waarde van AI in de praktijk

We illustreren het even met enkele voorbeelden. Binnen een fabriek kan AI alle standaard operation procedures aanleren vanuit historische data en op basis daarvan een automatisch systeem creëren. Een digitale twin van de productielijn kan de operaties vervolgens in real time simuleren en optimaliseren. Dat geeft de mensen achter de machines de kans om de nodige ‘what if’-vragen te stellen en een en ander te testen. In die omgeving kunnen we AI ook gebruiken om de kwaliteit en de energieconsumptie op te volgen. 
A. Van Horenbeek: “Dat staat in contrast met de traditionele standaardprocessen die gebouwd zijn om zo vlot mogelijk te werken en daarbij alle risico’s te vermijden. Een typisch voorbeeld van een robuust systeem dus. In zo’n omgeving zal de operator vooral op automatische piloot werken en alles wat fout kan gaan trachten te omzeilen.” 
 
Verder kan AI – en bij uitbreiding data analytics – helpen om de effecten van toekomstige disrupties op de supply chain te verminderen. Via data-driven control towers kan voor end-to-end-visibiliteit worden gezorgd. Daarnaast kunnen voorraden worden geoptimaliseerd op basis van analytics. Ook kan AI helpen om een geavanceerde forecasting op basis van veranderende consumptiepatronen op te zetten. Een betrouwbaar AI- en data analytics platform kan daarbij de nodige ondersteuning bieden. Kortom, AI helpt om een beter inzicht in de supply chain te krijgen. 
A. Van Horenbeek: “Verder verwachten we dat AI steeds vaker een impact zal hebben op de manier waarop aan R&D wordt gedaan. Ook daar zien we een nieuwe, meer antifragiele ontwerpfilosofie (antifragile by design) opduiken, waarbij systemen leren uit hun ervaringen en daardoor steeds sterker worden. Een mooi voorbeeld daarvan zijn de ‘self healing soft robots’, die ontwikkeld werden in samenwerking met de Vrije Universiteit Brussel. Die robots bestaan uit rubberachtige polymeren en hebben een ingebouwde helende capaciteit en zijn in staat zichzelf na beschadiging helemaal zelf te herstellen, zonder menselijke tussenkomst.” 
 
Met de woelige ervaringen van de voorbije maanden in het achterhoofd is het dan ook raadzaam om te bekijken in welke zin AI kan bijdragen tot je eigen antifragiele supply chain, onder het motto ‘never waste a good crisis’. Immers, in crisissituaties zullen antifragiele operaties hun waarde des te meer bewijzen. En hoewel AI geen wondermiddel is, kan de technologie wel een goede ondersteuning bieden. Problemen zal AI niet meteen oplossen, maar de technologie zal helpen om de meest relevante data bloot te leggen en voor transparantie zorgen.  
 
Adriaan Van Horenbeek raadt dan ook aan een AI-visie uit te werken en daarvoor een roadmap te ontwikkelen: “Begin met enkele kleine projecten en schaal die snel op om ze duurzaam in de organisatie te verankeren. Uiteraard moet je daarbij ook de nodige aandacht besteden aan change management. Want nogmaals, uiteindelijk zal het vooral het juiste gebruik van AI in combinatie met de juiste mensen zijn dat de beste antifragiele operaties oplevert.” 
TC